МОНГОЛ УЛС
ШҮҮХИЙН САХИЛГЫН ХОРОО
ХЯНАЛТЫН ТОГТООЛ
2025-04-29
Дугаар 14
Улаанбаатар хот
Магадлалыг хэвээр үлдээх тухай
Шүүхийн сахилгын хорооны хянан үзэх хуралдааныг гишүүн О.Номуулин даргалж, гишүүн Г.Цагаанцоож, Д.Эрдэнэчулуун нарын бүрэлдэхүүнтэй, илтгэгч гишүүн Ц.Давхарбаяр, хуралдааны нарийн бичгийн дарга Г.Болортуяа, сахилгын хэргийн оролцогч Б.Б нарыг оролцуулан, Сахилгын хорооны 2025 оны 01 дүгээр сарын 22-ны өдрийн СХМ/2025/0016 дугаар магадлалыг эс зөвшөөрч гаргасан шүүгчийн гомдлоор, ... шүүхийн шүүгч Б.Б-д холбогдох сахилгын хэргийг тус хорооны хуралдааны танхимд нээлттэй хянан хэлэлцэв.
ТОДОРХОЙЛОХ нь:
Сахилгын хорооны хуралдааны 2025 оны 01 дүгээр сарын 22-ны өдрийн СХМ/2025/0016 дугаар магадлалаар: Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23, 57 дугаар зүйлийн 57.1.7 дахь хэсэгт заасныг баримтлан ... шүүхийн шүүгч Б.Б-д “хаалттай сануулах” сахилгын шийтгэл оногдуулж шийдвэрлэжээ.
Шүүгч Б.Б сахилгын хороонд гаргасан гомдолдоо: “Сахилгын хорооны 2025 оны 01 дүгээр сарын 22-ны өдрийн 16 дугаар магадлалд гомдол гаргаж байна” гэжээ.
Шүүгч Б.Б сахилгын хорооны хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Миний бие 2024 оны 02 дугаар сарын 28-ны өдөр н.Г, н.С нарт холбогдох эрүүгийн хэргийг хүлээн авч н.Г-д 2024 оны 02 дугаар сарын 28-ны өдрөөс цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг авсан.
Сахилгын хорооны хуралдааны тэмдэглэлд зарим зүйл тусгагдаагүй байна. Илтгэгч гишүүн 2-3 сар шалгах ажиллагаа явуулаад “шүүгчийг буруутгаж байгаа заалт нь тодорхой биш байна гэдгийг хуралдаанд хэлж байгаа тул харгалзаж үзнэ үү” гэж өмнөх сахилгын хорооны хуралдаанд хэлсэн. Миний хэлсэн зүйлийг гуйвуулж тэмдэглэлд алдаатай бичсэн байсан. Хуралдаан дуу-дүрсний бичлэгээр явж байгаа болов уу гэж бодож байна.
...Намайг буруутгаж байгаа үндэслэл нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.13 дугаар зүйлд зааснаар яллагдагчид таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах шүүхийн хэлэлцүүлгийг хийгээгүй гэх зүйл ярьдаг. Таслан сэргийлэх арга хэмжээ авахдаа заавал хэлэлцүүлэг хийх ёстой талаар дээрх хуулийн 14.13 дугаар зүйлд заасан байдаг. Энэ талаар тайлбартаа хэлсэн байгаа. Шүүхийн хэлэлцүүлэгт аль нэг тал буюу прокурорын байгууллагаас яллагдагчийг цагдан хорих тухай эсвэл өмгөөлөгч цагдан хоригдсоныг суллуулах тухай ч юм уу хүсэлт гаргах ёстой. Гэтэл тус хэрэг тухайн өдрийн 17 цаг өнгөрч байхад буюу 17 цаг 30 минутын үед ирсэн байх. Ингээд би туслахаас хэргийг аваад уншиж үзэхэд 9 сарын хугацаанд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанаас оргон зайлж, саад учруулсан. Мөн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оргон зайлж болзошгүй буюу өмнө нь оргон зайлсан учраас дээрх цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг авсан. Уг арга хэмжээг авахдаа шүүгчийн туслах хэргийг аваад надад танилцуулсан. Танилцаад үзэхэд н.Г гэх хүний өгүүлэмжээр “би эхнэртэйгээ мөн хамт хэрэг хийсэн н.С эхнэртэйгээ 4-үүлээ явж байсан” гэж ярьдаг. Ингээд н.Г-ын эхнэр мөн юм уу гэхээр мөн дөрвүүлээ явж байна гээд 2 эмэгтэй, 2 эрэгтэй байсан. Тухайн тайлбаруудыг “эхнэр” нь гэж өгдөг тул эхнэр нь байна гэж бодсон. Тухайн гэмт хэрэг 2023 оны 07 сард болсон. Гэмт хэрэг үйлдэхдээ тухайн 4 хүн эхнэр, нөхрүүд гэж ярьсан өгүүлэмж хэрэгт нь байдаг.
Сахилгын хороонд хэрэг үүссэний дараа хэргийг эцсийн байдлаар шийдвэрлэсэн. Тус шүүх хуралдаанд н.С, н.Г нар мэдүүлэг өгсөн байсан. Шүүгдэгч н.С нь “би эхнэртэйгээ урд нь явж байсан. н.Г эхнэртэйгээ ард явж байсан. Би нэлээн согтуу байсан” гэх өгүүлэмжүүдийг ярьсан. Намайг гэр бүлийн гишүүнд мэдэгдээгүй гэж буруутгасан. Тухайн хэрэг тус өдрийн 17 цаг 30 минутын үед ирдэг. Шүүхийн ажил 18 цагт дуусах ёстой. Хэргийн материалтай танилцахад н.Г эхнэртэйгээ буюу хамтран амьдрагчтайгаа явж байсан, хамтран амьдрагч гэдэг нь Иргэний хууль болон бусад хууль тогтоомжуудаар хамаарал бүхий этгээд мөн гэсэн зохицуулалт байдаг. Ийм учраас хамаарал бүхий этгээд буюу эхнэр гэж яригдаад байсан хүнд мэдэгдсэн.
Тухайн өдөр манай туслах хэлэхдээ “өмгөөлөгчийн утас холбогдохгүй байна, оройн 17 цаг өнгөрсөн учраас” гэдэг. Ингээд хамт явж байсан эхнэр нь гэж өөрөө яриад байгаа гэр бүлийн хүнд нь мэдэгдсэн байдаг. Ингээд захирамжийг гаргаад явуулсны дараа өмгөөлөгч Н.Б ерөнхий шүүгчид гомдол гаргасан. Ерөнхий шүүгч гомдлыг хүлээн авч, энэ нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 15.8 дугаар зүйлийн 15.8.2 дахь заасан хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад гарсан шүүхийн шийдвэр учраас би гомдлыг хянахгүй. Харин та хүний эрхийг зөрчсөн байна гэж үзэж байгаа бол цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг өөрчлүүлэх тухай хүсэлтийг шүүхэд гаргаад энэ талаар шүүх хуралдааны хэлэлцүүлэг хийгээд эрхийг хамгаалж болно гэдэг зүйлийг албан бичгээр өгсөн байсан. Гэтэл өмгөөлөгч өнөөдрийн байгаа байдлаар харахад н.Гантулга гэж хүний эрх ашгийг хамгаалах тухай биш зөвхөн төрийн албан хаагч буюу шүүх, шүүгчийг буруутгаж гомдол гаргасан. Анх өмгөөлөгч гомдол гаргахдаа ажлын бус цагаар ажил хийсэн гэдэг. Гэтэл ажлын бус цагаар ажил хийгээгүй гэдгийг илтгэгч гишүүн тогтоосон. Иймд гомдлыг шийдвэрлэж өгнө үү” гэв.
ХЯНАВАЛ:
Сахилгын хорооны 2025 оны 01 дүгээр сарын 22-ны өдрийн СХМ/2025/0016 дугаар магадлалыг хэвээр үлдээж шийдвэрлэв.
Сахилгын хэрэгт цугларсан баримтуудаас үзвэл Хөвсгөл аймаг дахь сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх яллагдагч Д.Г, Ц.С нарт холбогдох эрүүгийн хэргийг 2024 оны 02 дугаар сарын 28-ны өдөр хүлээн авч, мөн өдрөө тус шүүхийн шүүгчийн 2024/ЦХШЗ/... дугаар захирамжаар Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.9 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.1, 14.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасныг удирдлага болгон яллагдагч Д.Г-ыг 2024 оны 02 дугаар сарын 28-ны өдрөөс эхлэн шүүхэд шилжүүлэх асуудлыг шийдвэрлэх хүртэл хугацаагаар цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авчээ.
Дээрх захирамжийг гаргасан шүүгч Б.Б-д холбогдуулан яллагдагч Д.Г-ын өмгөөлөгч Н.Б гомдол гаргаж, үндэслэлээ “...хорихоос өөр төрлийн ялтай гэмт хэрэгт холбогдсон, боловсролгүй, бичиг үсэг мэдэхгүй яллагдагчийн хянан шийдвэрлэх ажиллагааг өмгөөлөгчгүйгээр явуулж цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авсан нь хуулийн илт тодорхой заалтыг зөрчсөн” гэж тодорхойлсон.
1. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.1 дүгээр зүйлийн 1-д “Яллагдагч, шүүгдэгчид энэ хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу дараах таслан сэргийлэх арга хэмжээ авна”: 1.5 “цагдан хорих”, 3-т “Мөрдөн байцаалтын явцад энэ зүйлийн 1.2, 1.3, 1.5-д заасан таслан сэргийлэх арга хэмжээг шүүхийн зөвшөөрлөөр, эрүүгийн хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх явцад энэ зүйлийн 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.6-д заасан таслан сэргийлэх арга хэмжээг шүүх авна” гэж, шүүгчийн захирамж гарах үед хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.9 дүгээр зүйлийн 1-д “Шүүх дараах үндэслэлийн аль нэг нь байвал яллагдагчийг цагдан хорих шийдвэр гаргана”: 1.1 “эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанаас оргон зайлахыг завдсан, оргон зайлсан” гэж тус тус зааснаас үзвэл эрүүгийн хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх явцад яллагдагчид цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах нь шүүгчид хуулиар олгогдсон бүрэн эрх байх бөгөөд яллагдагч Д.Г-ыг “эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанаас оргон зайлахыг завдсан” гэх үндэслэлээр цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авсан байна.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арванзургаадугаар зүйл. “Монгол Улсын иргэн дараах үндсэн эрх, эрх чөлөөг баталгаатай эдэлнэ”: 13-т “халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхтэй. Хуульд заасан үндэслэл, журмаас гадуур дур мэдэн хэнийг ч нэгжих, баривчлах, хорих, мөрдөн мөшгих, эрх чөлөөг нь хязгаарлахыг хориглоно. Хэнд боловч эрүү шүүлт тулгаж, хүнлэг бус, хэрцгий хандаж, нэр төрийг нь доромжилж болохгүй. Баривчилсан шалтгаан, үндэслэлийг баривчлагдсан хүн, түүний гэр бүлийнхэн, өмгөөлөгчид нь хуульд заасан хугацаанд мэдэгдэнэ...” гэж заасан бөгөөд ийнхүү Үндсэн хуулиар хамгаалагдсан иргэний үндсэн эрхэд халдаж цагдан хорих тохиолдолд шүүгч гагцхүү хуульд захирагдах үүрэгтэй.
Тодруулбал, шүүгч хуулиар олгосон бүрэн эрхийг дур зоргоор хэрэглэх бус гагцхүү хуульд заасан үндэслэлээр, яллагдагчид хуулиар олгосон эрхийг эдлүүлсний үндсэн дээр хэрэгжүүлэх бөгөөд яллагдагч Д.Г нь бичиг үсэг мэдэхгүй гэдгээ мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад мэдүүлсээр байхад Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 5.3 дугаар зүйлийн 1-д “Дараах сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгч оролцох эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг өмгөөлөгчгүйгээр явуулж болохгүй”: 1.3 “монгол хэл, бичиг мэдэхгүй” гэж заасныг зөрчиж өмгөөлөгчид нь мэдэгдээгүй, өмгөөлөгчийн оролцоог хангаагүй байна.
Ийнхүү эрхийг хангаагүй шалтгаан нь шүүгч яллагдагч Д.Г-ыг бичиг мэддэггүй болохыг шүүгчийн захирамж гаргахаасаа өмнө мэдээгүй, гагцхүү шүүгчийн туслахын “…цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авсан нь найдвартай юм биш үү…” гэж танилцуулснаар яллагдагчид цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авсан нь шүүгчийн туслах гэрч О.Ө-ны мэдүүлгээр нотлогдсон.
Бангалорын зарчмын тайлбар 47-д “Шүүгч нь хуульд заасан үндэслэл, журмаас гадуур хэний ч эрх, эрх чөлөөг хязгаарлаж болохгүй. Шаардлагатай, хангалттай үндэслэл байгаа эсэх талаарх бодит үнэлгээгүйгээр, шүүгч захирамж гаргаж бусдын эрх, эрх чөлөөг хязгаарлаж болохгүй. Өөрөөр хэлбэл худал хуурмаг буюу холбогдох хуулийг буруу хэрэглэж цагдан хорих шийдвэр гаргах нь дур зоргын авир төдийгүй, холбогдох нотлох баримтыг бодитой үнэлэхгүйгээр шүүх шийдвэр гаргасан асуудал юм” гэж тайлбарласан бөгөөд шүүгч нь хэргийн материалаа сайтар уншиж судлалгүйгээр цагдан хорих шийдвэр гаргасан нь шүүгчийн ёс зүйн бие даасан хараат бус байдлын зарчим болон хичээл зүтгэлтэй байх зарчимд нийцээгүй байна.
2. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.13 дугаар зүйлийн 10-т “Шүүх яллагдагчийг цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах шийдвэр гаргасан тохиолдолд”: 10.1 “яллагдагчийг цагдан хорих шийдвэр гаргаснаас хойш 2 цагийн дотор яллагдагчийг цагдан хорьсон талаар түүний гэр бүлийн арван найман насанд хүрсэн гишүүн, эсхүл өмгөөлөгч, ... мэдэгдэнэ” гэж заасны дагуу яллагдагч Д.Г-ыг цагдан хорьсон талаар түүний ар гэрт мэдэгдсэн болохыг шүүгчийн захирамжийн 3 дахь заалтад дурдсанаас үзвэл хуулийн 14.13-т заасан журмыг хэрэглэсэн гэж үзэхээр байх боловч хэлэлцүүлэг хийгээгүй, мөн зүйлийн 9-д “Шүүх таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах, өөрчлөх, хүчингүй болгох, хугацааг сунгах тухай шийдвэрт гомдол гаргах эрхтэйг яллагдагч, түүний хууль ёсны төлөөлөгч, өмгөөлөгч, прокурорт танилцуулна” гэж заасан гомдол гаргах эрхийг олгоогүй нь ойлгомжгүй, шалтгаант холбоогүй.
Иймд яллагдагчид таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах шүүхийн хэлэлцүүлэг хийгээгүй, гэр бүлийн гишүүн эсхүл өмгөөлөгчид нь бус, хамт явсан н.П гэгчид мэдэгдсэнийг хууль зөрчсөн талаар магадлалд дүгнэсэн нь үндэслэлтэй гэж бүрэлдэхүүн үзлээ.
Харин магадлалд яллагдагчид цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авахдаа заавал шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлэг явуулах ёстой гэх агуулгаар хийсэн дүгнэлтийг хуульд нийцсэн гэж үзэх боломжгүй бөгөөд Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т “хуулийн илт тодорхой заалтыг ноцтой, эсхүл удаа дараа зөрчсөн үйлдэл, эс үйлдэхүй гаргах” гэж заасан зөрчлийн шинжийг аль үйлдэл нь хангаж байгаад дүгнэлт хийгээгүй нь буруу байна.
Хэдийгээр, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.13 дугаар зүйлийн 1-д “Прокурор, яллагдагч, түүний хууль ёсны төлөөлөгч, өмгөөлөгч эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны аль ч үед энэ хуулийн 14.1 дүгээр зүйлийн 1.2, 1.3, 1.5-д заасан таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах, өөрчлөх, хүчингүй болгох, хугацааг сунгах санал, хүсэлтийг шүүхэд гаргаж болно”, 2-т “Шүүх энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан санал, хүсэлтийг хүлээн авснаас хойш 24 цагийн дотор асуудлыг хэлэлцэх шүүхийн хэлэлцүүлгийн товыг прокурор, өмгөөлөгчид мэдэгдэнэ” гэж зааснаас үзвэл санал, хүсэлт гарсан тохиолдолд хэлэлцүүлэг хийхийг ойлгох талаар шүүгчийн тайлбар үндэслэлтэй ч эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг өмгөөлөгчгүйгээр явуулж болохгүй яллагдагчид цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авахдаа өмгөөлөгчид урьдчилан мэдэгдэх, хэлэлцүүлэг хийх байдлаар эрхийг хангах нь зөв гэж үзнэ.
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т “хуулийн илт тодорхой заалтыг ноцтой, эсхүл удаа дараа зөрчсөн үйлдэл, эс үйлдэхүй гаргах” гэж заасныг тухайн заалт хэнд ч илэрхий ойлгомжтой маргаангүй байх, зөрчлийн хэр хэмжээ, давтамжаас хамаарч сахилгын зөрчилд тооцох эсэхийг тодорхойлохоор хуульчилсан гэж ойлгох бөгөөд Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 5.3 дугаар зүйлийн 1.3, 14.13 дугаар зүйлийн 10.1 дэх заалтыг хэнд ч илэрхий тодорхой ойлгомжтой заалт гэж үзэхээр, Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан “Баривчилсан шалтгаан, үндэслэлийг баривчлагдсан хүн, түүний гэр бүлийнхэн, өмгөөлөгчид нь хуульд заасан хугацаанд мэдэгдэнэ” гэж заасан үндсэн эрхийг зөрчсөн зөрчлийн хэр хэмжээ нь “ноцтой” байх шаардлагыг хангасан байх тул дээрх зөрчилд сахилгын шийтгэл оногдуулсныг хэвээр үлдээх нь зүйтэй.
3. Илтгэгч гишүүн Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 105 дугаар зүйлийн 105.2.2-т “сахилгын хэргийн оролцогчид эрх, үүргийг нь тайлбарлан өгч, энэ тухай баримтжуулах” гэж заасны дагуу сахилгын хэргийн оролцогчид эрх, үүргийг нь тайлбарласан, 2024 оны 04 дүгээр сарын 25, 05 дугаар сарын 07-ны өдрүүдэд шалгах ажиллагаа дуусгавар болсон тул хэргийн материалтай танилцахыг утсаар мэдэгдсэн, тухай бүр сахилгын хэргийн оролцогч нь “өргөдөлтэй холбоотой нэмэлт тайлбар өгнө”, “нэмэлт тайлбараа явуулж амжаагүй байна. 05 дугаар сарын 14-15-ны дотор ирүүлнэ” гэсэн тайлбар өгсөн зэргээс үзвэл сахилгын хэргийн оролцогчид хэргийн материал танилцуулаагүй, хуульд заасан эрхийг нь эдлүүлээгүй гэж дүгнэх боломжгүй, энэ талаар гаргасан шүүгчийн гомдол үндэслэлгүй байна.
Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 113 дугаар зүйлийн 113.8.1, 113.12 дахь хэсэгт заасныг тус тус удирдлага болгон
ТОГТООХ нь:
1. Сахилгын хорооны 2025 оны 01 дүгээр сарын 22-ны өдрийн СХМ/2025/0016 дугаар магадлалыг хэвээр үлдээж, шүүгч Б.Б-ийн гомдлыг хангахгүй орхисугай.
2. Хяналтын тогтоолыг сахилгын хэргийн оролцогч болон өргөдөл, мэдээлэл гаргагчид хүргүүлэхийг Ажлын албанд даалгасугай.
3. Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт зааснаар хяналтын тогтоолыг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор хуульд тусгайлан заасан үндэслэлээр хүчингүй болгуулах тухай гомдлыг сахилгын хэргийн оролцогч, илтгэгч гишүүн эсэргүүцлийг Улсын дээд шүүхэд гаргах эрхтэй.
ДАРГАЛАГЧ О.НОМУУЛИН
ГИШҮҮН Г.Цагаанцоож
Д.Эрдэнэчулуун