Шүүхийн сахилгын хороо

МОНГОЛ УЛС

ШҮҮХИЙН САХИЛГЫН ХОРОО

МАГАДЛАЛ

2025-07-02

Дугаар 99

Улаанбаатар хот

Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй

болгох тухай

Шүүхийн сахилгын хорооны хуралдааныг гишүүн Д.Мягмарцэрэн даргалж, гишүүн С.Энхтөр, Д.Эрдэнэчулуун нарын бүрэлдэхүүнтэй, илтгэгч гишүүн Г.Цагаанцоож, хуралдааны нарийн бичгийн дарга Г.Самбуу нарыг оролцуулан тус хорооны хуралдааны танхимд нээлттэй хийсэн хуралдаанаар:

Баянзүрх, Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч А.Цэлмэгт холбогдох сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай Шүүхийн сахилгын хорооны гишүүний 2025 оны 06 дугаар сарын 19-ны өдрийн ГС/2025/0079 дугаартай саналыг хянан хэлэлцэв.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Илтгэгч гишүүн “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай” саналдаа:

“ ... Холбогдох шүүгч нь Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1-т заасан хориглолтыг зөрчсөн эсэхийг өргөдөлд дурдсан агуулгын хүрээнд дараах байдлаар тодорхойлов. Үүнд:

1. Нэхэмжлэгч гэрлэлт цуцлах, хүүхдийн асрамж тогтоох, тэтгэлэг гаргуулах нэхэмжлэл гаргасан бөгөөд энэхүү шаардлагыг шийдвэрлэхийн тулд Гэр бүлийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.7-т зааснаар хүүхэд долоо ба түүнээс дээш настай бол асрамжийн асуудлыг шийдвэрлэхэд түүний саналыг харгалзан үзэх учиртай. Ийм учраас шүүгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад 2013 оны 9 дүгээр сарын 21-ний өдөр төрсөн 10 настай Ч.А , 2011 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдөр төрсөн Ч.Х нарын саналыг асуухад “ээжтэйгээ хамт байх” санал гаргасан нь тэмдэглэлд тусгагджээ.

Түүнчлэн 2025 оны 01 дүгээр сарын 31-ний өдрийн шүүх хуралдааны тэмдэглэл болон аудио бичлэгт:

Нэхэмжлэгч: “...миний хувьд 3 хүүхдээ өөрийн асаргаанд авах шаардлагатай, 2 том охин эмэгтэй учраас ээжийнхээ асрамж халамжид байх юм бол амьдралд ч ямар нэг асуудалд түшигтэй байх гэж бодож байна. Ч зан харилцааны хувьд хүүхдээ асарч хамгаалахад тохиромжгүй. ...Огцом уурандаа ямар ч хүнд гар хүрдэг. Хараал зүхэл хэлдэг ямар ч үйлдэл хийдэг. Эвдэж сүйтгэдэг ийм харьцаатай учраас хүүхэдтэй амьдарч, хүүхдээ асарч авч явж чадахгүй гэж үзэж байна...” гэжээ. /Бичлэгийн 0:04:27-0:07:41/

Хариуцагч: “...Ярьсан болгон нь бүгд худлаа. ...1 дүгээр сарын 28-ны өдөр А-г цай, ус асгалаа гэж цүнхээрээ цохиод хацрыг нь хөхрүүлсэн. Тэрнээс хойш олон удаагийн давтамжтай зодсон. Би зөвхөн ганцыг л ярьж байна. Тэрийг эмээ нь бичлэг болгосон, ...бичлэгийг мэдсэний дараа А-г хөөж гаргасан байсан. ... байрыг худалдаж авснаас хойш 2 сарын дараа зараад өөр байр түрээсэлсэн. Тэр байрны хажуу өрөөнд нь 3 хүүхэдтэйгээ нүүж орсон. Тэр хугацаанд хүүхдүүдээ зодсоор л байсан. Тэр тусмаа А-г маш их зоддог байсан...” гэжээ. /Бичлэгийн 0:27:42-0:37:10/

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч: Та гэрлэлтээ цуцлуулахыг дэмжиж байгаа юу гэхэд /Бичлэгийн 0:37:28-0:37:33/

Хариуцагч: Би гэрлэлтээ цуцлуулахыг хамгийн ихээр дэмжиж байгаа гэв. /Бичлэгийн 0:37:34-0:37:38/

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч: Нэхэмжлэгч 3 хүүхдээ өөрийн асрамжид авах шаардлагыг гаргасан. Энэ шаардлагыг дэмжих үү гэхэд /Бичлэгийн 0:37:42-0:37:47/

Хариуцагч: Үгүй ээ дэмжихгүй. /Бичлэгийн 0:37:48-0:37:39/

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч: Бүхэлд нь үү, зарим хэсгийг үү гэхэд /Бичлэгийн 0:37:49-0:37:50/

Хариуцагч: Бүхэлд нь дэмжихгүй гэв. /Бичлэгийн 0:37:51/

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч: Та хоёр хэрэлдэж, муудалцахгүйгээр хүүхдийн асрамжийн асуудлыг эвлэрлийн журмаар шийдвэрлэх боломжгүй юм уу гэхэд /Бичлэгийн 0:38:02-0:38:18/

Хариуцагч: ...А-н байдлаас харахад охиноо ч гэсэн хаяхгүй гэв. /Бичлэгийн 0:38:19-0:38:31/

Хариуцагч: “... 3 хүүхдээ л авмаар байна. Өөрийнхөө бүх жаргал, зовлонгоо бүгдийг нь зориулсан учраас үнэхээр харамсалтай байна. Хүүхэд зодуулсан, хүчирхийлсэн гэдгийг Х-с асуухад бүх зүйл тодорхой болно. Бичлэгийн тухайд Б хамгийн их хийсэн нь байх. ...Х-н ааш зан нь надтай байхад таардаг. А-н хувьд маш ухаалаг хүүхэд юм. А-г авах зорилго нь мөнгө л байгаа гэв. /Бичлэгийн 0:47:06-0:49:35/

Даргалагчаас: Одоо танай гэрт байгаа охин нь хэн билээ гэхэд /Бичлэгийн 0:50:59-0:51:01/

Хариуцагч: Х гэв. /Бичлэгийн 0:51:02/

Даргалагчаас: Та А-г хамгийн их хүчирхийлүүлж байсан гэдэг гэхэд /Бичлэгийн 0:51:03-0:51:05/

Хариуцагч: Тийм, би харж байсан. Би байнга цуг байсан гэв. /Бичлэгийн 0:51:06-0:51:07/

Даргалагчаас: Та А руу залгаад яриадахдаа /Бичлэгийн 0:51:10-0:51:14/

Хариуцагч: Заа, юу гэж ярих уу гэхэд /Бичлэгийн 0:51:14-0:51:15/

Даргалагчаас: Та А руу залгачих ер нь би шүүгчийн зүгээс нэг яриад ээж аавынх нь аль аль нь байгаа гэдэг байдлаар биш би өөрөө яръя. Би угаасаа уулзаж хүүхэд асууж байсан хүн учраас тодруулах зүйл байна гэв. /Бичлэгийн 0:51:16-0:51:37/

Хариуцагч утсаараа залгав. /Бичлэгийн 0:51:38-0:52:10/

Даргалагчаас: Авдаггүй дээ гэхэд /Бичлэгийн 0:52:11-0:51:12/

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч: Ээжийнх нь утаснаас залгаж үзэх үү гэв. /Бичлэгийн 0:52:12-0:52:13/

Нэхэмжлэгч: Сургуулиас утсыг нь хураагаад авчихдаг. Уг нь 6 цагт буцаагаад өгчихдөг юм л даа гэв. /Бичлэгийн 0:52:14-0:52:17/

Хариуцагч: Одоо өгчихсөн байгаа. Дэлгүүр орсон эсхүл тоглож байгаа байх гэв. /Бичлэгийн 0:52:18-0:52:24/

Даргалагчаас: 1 номероор залгах уу, 2 номероор нь залгах уу гэхэд /Бичлэгийн 0:52:24-0:52:25/

Хариуцагч: 2 номероор залга гэв. /Бичлэгийн 0:52:26/

Даргалагчаас: Шийдвэр гаргахад нөлөөтэй байж болох байдлаар тодруулга хийхгүй бол ер нь хүүхдүүдээ дундаа зовоосон эцэг, эх байна. Хэрэгт авагдсан баримтаар аль аль нь хүчирхийлэл үйлдэж байна. Хэн нь хэнийгээ гэхээр нөхцөл байдал байгаад байна. /Бичлэгийн 0:52:27-0:52:47/

Даргалагчаас: Ээжийнх нь утаснаас залгая гэхэд /Бичлэгийн 0:53:01-0:53:02/

Хариуцагч: Дэмий байх шүүгчээ та дахиад залгаад үз гэв. /Бичлэгийн 0:53:04-0:53:06/

Даргалагчаас: Ээжийнх нь утаснаас залгав. (Утсаа аваагүй) /Бичлэгийн 0:53:10-0:53:35/

Даргалагчаас: Эсхүл ээжийнх нь утаснаас том охин Х рүү залгаадах даа /Бичлэгийн 0:53:36-0:53:42/

Нэхэмжлэгч: Охин руугаа залгаж утсаа шүүгчид өгөв. (Утсаа аваагүй) /Бичлэгийн 0:54:00-0:54:25/

Даргалагчаас: Аавынх нь утаснаас Х рүү залгаад өгөөч гэв. (утсаа аваагүй) /Бичлэгийн 0:54:26-0:0:54:29/

Хариуцагч: Энэ утаснаас залгадаг юм гэв. /Бичлэгийн 0:54:34-0:54:36/

Даргалагчаас: Залгаад өгчих гэв. /Бичлэгийн 0:54:37-0:54:38/

Хариуцагч: Унтраачихсан байгаа одоохон би гялс асаагаад өгье гэв. /Бичлэгийн 0:54:39-0:54:46/

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч: Сургуулийн нийгмийн ажилтнаар нь дамжуулж залгах уу хүүхэд айчих вий дээ гэв. /Бичлэгийн 0:55:18-0:55:23/

Хариуцагч: Утсаар залгав. /Бичлэгийн 0:55:25-0:55:37/

Даргалагчаас: Нийгмийн ажилтнаар дамжуулж асуулгаад уу гэхэд /Бичлэгийн 0:55:27-0:55:30/

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч: Тийм нийгмийн ажилтан руу нь залгаад хүүхэдтэй ярих гэсэн юм гэвэл /Бичлэгийн 0:55:30-0:55:34/

Даргалагчаас: Нийгмийн ажилтан нь байх болов уу гэв. /Бичлэгийн 0:55:34-0:55:35/

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч: Дуудчих гэж байгаад яривал гэв. /Бичлэгийн 0:55:36-0:55:37/

Даргалагчаас: Байна уу Х үү гэхэд /Бичлэгийн 0:55:37/

Хүслэн: Байна гэв. /Бичлэгийн 0:55:38/

Даргалагчаас: Байна Х үү би энэ аавынх нь утсаар залгаж байгаа юм. Аав ээжийнх нь асуудлыг шийдвэрлэх гээд шүүх хуралдаан явагдаж байгаа болохоор тэр асуудлаар юм тодруулъя гээд чам руу залгасан юм. Өмнө нь бас нэг уулзаж шүүх дээр ирж саналаа өгч байсан. Тэр талаар асуух гээд эгч нь залгаж байгаа юм. Юм тодруулъя ер нь ээж нь чамайг зодож байсан тохиолдол байгаа юу. Огт зодож үзээгүй юу. Тийм үү. Аав нь ер чамтай яаж ханддаг вэ. Аав ээж хоёр нь хоёулаа зодоод байдаг уу аль эсхүл нэг нь зоддог уу ямар байдаг вэ. Миний дүү өмнө нь ирэхдээ ээжтэйгээ амьдарна гэж тайлбар өгч байсан ш дээ тэр тайлбар нь хэвээр байна уу эсхүл өөрчлөгдсөн үү. Заа А дүү нь ямар бодолтой байдаг юм бол оо. А дүүг нь ээж нь зоддог юм уу. Аав нь та хоёрыг зодож байсан уу. Эмээ нь та хоёрыг зодож байсан уу. Хэн тэгж байж байгаа гэж аан тийм үү. Одоо би чамтай ярьж байхыг хэн ч сонсохгүй байгаа болохоор зүгээр өөрийнхөөрөө л тайлбарлаарай за угаасаа хэн ч сонсохгүй би ганцаараа л сонсоод ярьж байгаа. Аан за, тэгэхээр А тийм байдалтай байж байгаа гэсэн үг үү тээ. Тийм үү, А-н байдлыг дахиад надад хэл дээ өөрийнхөөрөө түрүүн юу гээд хэлчхэв дахиад тодруулаад, заа тэгсэн тээ за ойлголоо эгч нь баяртай /Бичлэгийн 0:55:40-0:58:56/ гэжээ.

Дээрх баримтаас үзвэл, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад охин Ч.Х ээж Э.Б-н хамт амьдарч байсан ба харин шүүх хуралдааны үед аав Б.Ч-тай хамт амьдарч байгаа талаар зохигчид тайлбар гаргажээ.

Иймд холбогдох шүүгчийн “...шүүх хуралдааны явцад ээжийнхээ асрамжид байсан охин ээжтэйгээ муудалцсаны улмаас ээжтэйгээ амьдрах боломжгүй болж, аавтайгаа амьдарч байгаа” гэж талууд тайлбарласан тул хүүхдийн нөхцөл байдлыг тодруулахаар хэргийн оролцогчийн утсаар хүүхэдтэй холбогдсон...” гэсэн тайлбар хэргийн баримтад үндэслэгджээ.

Хуульд заасан хориглосон, хязгаарласан, үүрэг болгосон зохицуулалтыг зөрчсөн тохиолдолд шүүгчид сахилгын шийтгэл оногдуулах ба өргөдөл гаргагч өргөдөлдөө холбогдох шүүгчийг Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.34-т заасан “шүүх хуралдааны явцад гар утас хэрэглэх зэрэг хэрэгт хамааралгүй өөр бусад үйл ажиллагаа явуулсан” гэснийг зөрчсөн гэжээ.

Энэхүү зохицуулалтаар шүүх хуралдааны явцад шүүгч гар утас хэрэглэхийг хориглосон.

Охин Ч.Х ээжтэйгээ муудалцсаны улмаас аавтайгаа хамт амьдарч байгаа талаарх тайлбар шүүх хуралдаанд яригдсан тул шүүгч энэхүү нөхцөл байдлыг тодруулахаар утсаар ярьсан нь тогтоогдож байна.

Нэхэмжлэлийн шаардлага болох хүүхдийн асрамжийн асуудлыг шийдвэрлэхдээ шүүгч хүүхдийн саналаас гадна хүүхдийн одоогийн амьдрах орчин нөхцөл, эцэг эхийн зүгээс хүүхдэдээ ханддаг хандлага, хүчирхийлэл үйлддэг эсэхийг харгалзан үзэх бөгөөд энэ нь хэргийг хянан шийдвэрлэхэд чухал ач холбогдолтой.

Тухайн үед хүүхэд хэний асрамжид, ямар нөхцөлд байгааг тодруулах зорилгоор охин Ч.Х-тэй утсаар ярьсан нь тогтоогдож байгаа тул энэ тохиолдолд холбогдох шүүгчийг хуулийн дээрх заалтыг зөрчсөн гэж үзэх нь учир дутагдалтай юм.

2. Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1-д “Тухайн хэрэг, маргааныг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүнд аливаа этгээдээс нөлөөлөхөөр оролдсон бүх тохиолдлыг тэмдэглэн баталгаажуулж нөлөөллийн мэдүүлэг хөтөлнө”, 45.8-д “Шүүгч энэ хуулийн 45.1-д заасан нөлөөллийн мэдүүлгээс гадна энэ хуулийн 44.2-т заасан этгээдтэй уулзсан, харилцсан бөгөөд уг этгээд өөрөө, эсхүл бусдаар дамжуулан тухайн шүүгчид аливаа хэлбэрээр нөлөөлсөн, нөлөөлөхөөр оролдсон, үүрэг, чиглэл өгсөн бол энэ талаарх мэдээллийг агуулсан тэмдэглэл үйлдэж, битүүмжлэн Ерөнхий зөвлөлд ажлын гурван өдрийн дотор хүргүүлэх үүрэгтэй”, 45.10.-т “Энэ хуулийн 45.8-д заасан үүргээ биелүүлээгүй нь шүүгчид сахилгын шийтгэл хүлээлгэх үндэслэл болно” гэж тус тус заасан.

Тодруулбал, хэргийн оролцогч болон бусад этгээд нөлөөлөхөөр оролдсон бол шүүгч нөлөөллийн мэдүүлэг хөтлөх үүрэгтэй ба дээрх маргаан бүхий хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ холбогдох шүүгч нөлөөллийн мэдүүлэг хөтлөөгүй байна.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.1, 40.2-т зааснаар шүүх хэргийн оролцогчийн гаргасан нотлох баримтыг тал бүрээс нь бодитойгоор харьцуулан үзсэний үндсэн дээр тухайн хэрэгт хамааралтай, ач холбогдолтой, үнэн зөв, эргэлзээгүй талаас нь өөрийн дотоод итгэлээр үнэлнэ.

Шүүгч охин Ч.Х , Ч.А , хүү Ч.А нарыг эцэг Б.Ч-н асрамжид үлдээж шийдвэрлэсэн үндэслэлээ шийдвэрт тодорхой дурдсан байх бөгөөд ийнхүү шийдвэрлэснийг бусдын нөлөөнд автсан гэж үзэхгүй.

Хэргийн оролцогч шүүхийн шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл давж заалдах гомдол гаргах эрхтэй бөгөөд шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий эсэхэд дээд шатны шүүх дүгнэлт хийх учиртай.

Иймд өргөдөлд дурдсан “...бусдын нөлөөнд автсан” гэх гомдол сахилгын зөрчилд хамаарахгүй.

3. Сахилгын хорооны 2025 оны 0040 дугаар тогтоолд “...хэлэлцүүлгийн явцад шүүгч өөрөө холбогдон хүүхдийн санал асуусан үйл баримт нь холбогдох хуульд хэрхэн нийцэж байгаад...” дүгнэлт хийх гэжээ.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1.-т зааснаар шүүх хуралдаан даргалагч буюу шүүгч хэргийн талаар танилцуулснаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа эхэлж, зохигч, оролцогч мэтгэлцэж, нотлох баримтыг шинжлэн судалж, хэргийн оролцогч нэмэлт тайлбар гаргасны дараа шүүх бүрэлдэхүүн зөвлөлдөх тасалгаанд орж шийдвэрээ гаргана.

Хүүхдийн асрамжийн асуудлыг шийдвэрлэхдээ шүүгч тухайн үед хүүхэд хэний асрамжид байгааг тодруулах зорилгоор утсаар ярьсан нь тогтоогдож байна.

Гэвч хүүхэдтэй утсаар ярихыг хуулиар хориглоогүй тул холбогдох шүүгчийг хуулийн илт тодорхой заалтыг зөрчсөн гэж үзэх боломжгүй.

Нэхэмжлэгч давж заалдах гомдолд “...шүүхийн хэлэлцүүлэг дуусах үед том охин Ч.Х-тэй утсаар ярьсан нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн...” гэсэн үндэслэл дурдсан байх ба давж заалдах шатны шүүх уг ажиллагааг хууль зөрчсөн гэж дүгнээгүй байна.

4. Харин давж заалдах шатны шүүх “...сөрөг нэхэмжлэлийн хувийг нэхэмжлэгчид гардуулах ажиллагаа хийгээгүй...” гэж дүгнэсэн тул энэ үндэслэлээр сахилгын хэрэг үүсгэн шалгах ажиллагаа явуулав.

Хариуцагч 2024 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдөр “...хүүхдүүдээ өөрийн асрамжид үлдээх” тухай сөрөг нэхэмжлэл гаргасныг 2024 оны 04 дүгээр сарын 15-ны өдрийн шүүх хуралдаанаар хэлэлцээд * дүгээр захирамжаар хүлээн авч, сөрөг нэхэмжлэлийг хүлээн авсантай холбоотой хуульд заасан ажиллагааг хийж гүйцэтгэхийг шүүгчийн туслах Б.А-т даалгаж шийдвэрлэжээ.

Тус шүүхийн 2025 оны 01 дүгээр сарын 31-ний өдрийн шүүх хуралдаанаар гэрлэлт цуцлуулах хүүхдийн асрамж тогтоолгох тэтгэлэг гаргуулах үндсэн нэхэмжлэлтэй, асрамж тогтоолгох сөрөг нэхэмжлэлтэй хэргийг хянан хэлэлцсэн байх ба шүүх хуралдааны явцад талууд хүүхдийн асрамжийн талаар мэтгэлцсэн, сөрөг нэхэмжлэлийг хангаж шийдвэрлэсэн талаар шийдвэрт дурдсан байна.

Шүүхийн тухай хуулийн 89 дүгээр зүйлийн 89.3.2-т зааснаар шүүгчийн туслах нь хэрэг, маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай холбогдуулан шүүгчээс даалгасан ажиллагааг гүйцэтгэх чиг үүрэгтэй.

Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн 2024 оны 9 дүгээр сарын 18-ны өдрийн 205 дугаар тогтоолоор батлагдсан “Иргэний хэргийн хөдөлгөөний нийтлэг аргачлал”-ийн 5.1.4-т “Шүүгч, шүүгчийн туслах хариуцагчид нэхэмжлэлийн хувийг гардуулахдаа хариуцагчаар гарын үсгийг тайллын хамт зуруулж, үндсэн нэхэмжлэл, сөрөг нэхэмжлэл, нэхэмжлэлийн шаардлагыг ихэсгэсэн, өөрчилсөн, гуравдагч этгээдийн бие даасан шаардлага гардуулсан тухай” Баримт №4-ийг үйлдэн, хэрэгт хавсаргана” гэж заасан.

Шүүх сөрөг нэхэмжлэлийг хүлээн авсан тохиолдолд Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 67 дугаар зүйлийн 67.1.2-т зааснаар сөрөг нэхэмжлэлийг нэхэмжлэгчид гардуулахаар заасан.

Дээр дурдсанаас үзвэл, шүүх сөрөг нэхэмжлэлийг шүүх хуралдаанаар хэлэлцсэн, улмаар сөрөг нэхэмжлэлийг хангаж шийдвэрлэсэн байна.

Харин сөрөг нэхэмжлэлийг нэхэмжлэгчид гардуулсан баримт хэрэг авагдаагүй талаар магадлалд дурдсан бөгөөд энэ нь хууль ба журамд зааснаар шүүгчийн туслахын чиг үүрэгт хамаарч байх тул энэ үндэслэлээр шүүгчийг буруутгах боломжгүй.

Дээр дурдсанаар Баянзүрх, Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч А.Цэлмэг нь Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23, 50.1.34-т заасан хориглолтыг зөрчсөн гэх үндэслэл тогтоогдоогүй тул түүнд холбогдох сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох санал гаргаж, сахилгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээр шийдвэрлэв” гэжээ.

Шүүгч А.Цэлмэг тайлбартаа:

“ ...Нэхэмжлэгч Э.Б нь Б.Ч-т холбогдуулан гэрлэлт цуцлуулж, хүүхдийн асрамж, тэтгэлэг тогтоолгох тухай нэхэмжлэл гаргасан ба талууд хүүхдийн асрамжийн асуудлаар маргасан, шүүх 7 наснаас дээш насны хоёр хүүхдээс өмнө нь саналыг авсан байсан. Шүүх хуралдааны явцад талууд “ээжийнхээ асрамжид байсан охин ээжтэйгээ муудалцсаны улмаас аавтайгаа амьдарч байгаа” гэж тайлбарласан тул хүүхдийн нөхцөл байдлыг тодруулах нь хүүхдийн асрамж шийдвэрлэхэд чухал ач холбогдолтой, хүүхдийн эрх ашгийн төлөө хэргийн оролцогчдын утсаар хүүхэдтэй нь холбогдсон. Тухайн нөхцөл байдлыг бусдын нөлөөнд автсан гэж үзэх үндэслэлгүй тул сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгон шийдвэрлэж өгнө үү” гэжээ.

Шүүгч А.Цэлмэг 2025 оны 5 дугаар сарын 13-ны өдөр ирүүлсэн нэмэлт тайлбартаа: “Сахилгын хорооны 2025 оны 04 дүгээр сарын 15-ны өдрийн СХТ/2025/0040 дугаар тогтоолтой танилцан дараах нэмэлт тайлбарыг хүргүүлж байна.

Нэхэмжлэгч Э.Б-н хэргийн шүүх хуралдааныг 2025 оны 01 дүгээр сарын 31-ний өдрийн 191/ШШ2025/* дугаар шийдвэрээр шийдвэрлэсэн. Гэр бүлийн маргааныг шийдвэрлэснээр насанд хүрсэн хоёр хүний гэрлэлтийг цуцлахаас гадна хүүхдүүдийн амьдрал, ирээдүй цаашлаад бие махбодын болон сэтгэцийн эрүүл мэнд, амь настай холбоотой асуудлыг шийдвэрлэдэг тул ийм төрлийн хэрэг маргааныг шийдвэрлэхдээ хүүхдийн эрх ашгийг нэн тэргүүнд тавьж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзсэн болно.

Тус хэргийг хянан шийдвэрлэх явцад Ч.А , Ч.Х нарын саналыг хуульд заасны дагуу авч, хэрэгт баримтаар хавсаргасан байсан боловч шүүх хуралдааны явцад гэрч болон талуудын гаргасан тайлбар, ээжийнхээ асрамжид байх боломжгүйд хүрсэн нөхцөл байдал зэргээс хүүхдийн шүүхэд дуудагдан ирж өгсөн санал хүүхдийн хүсэл зоригоос зөрүүтэй авагдсан санал байх боломжтой нөхцөл байдал үүссэн. Иймээс хүүхдийг түүний сэтгэлзүй нь тайван, хэвийн байх сургууль, гэрийн орчин нөхцөлд байх үед нь саналыг нь асууж тодруулах нь илүү үр ашигтай гэж дотоод итгэл үнэмшил төрсний үндсэн дээр эцэг эхийн хэн алиных нь утсаар асууж тодруулсан бөгөөд хүүхэд өмнө нь шүүхэд ирж тайлбар өгснөөс илүү өөрийнхөөрөө, үнэн бодит байдлын талаар тайлбарласан.

Манай улсад Гэр бүл, хүүхдийн хэргийн дагнасан шүүх байгуулах хэрэгцээ шаардлага, үзэл санаанд Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээний дагуу хүүхдийн эрхийг хангахад шүүхийн үйл ажиллагаа чиглэнэ гэж заагаад, Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын фактын 14 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэгт зааснаар, насанд хүрээгүй хүмүүсийн хэргийг шийдвэрлэх ажиллагаа нь тэдний насыг болон засаж хүмүүжихэд нь дэмжлэг үзүүлүүштэйг харгалзсан байх ёстой. Мөн фактын 24 дүгээр зүйлийн нэгдэх хэсэгт зааснаар аливаа хүүхэд төрийн зүгээс насанд хүрээгүйнхээ хувьд шаардлага бүхий хамгаалалт эдлэх эрхтэй гэж, хүүхдийн эрхийн тухай конвенцын 3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар шүүхээс хүүхдийн талаар явуулах аливаа үйл ажиллагаанд юуны өмнө хүүхдийн дээд ашиг сонирхлыг хангахад анхаарлаа хандуулна гэж,

Мөн Конвенцын 9 дүгээр зүйлийн нэгдэх хэсэгт зааснаар оролцогч улсууд хүүхдийн дээд ашиг сонирхлыг хангахад шаардлагатай хэмээн эрх бүхий байгууллага шүүхийн шийдвэрийн дагуу хэрэглэгдэх хууль журмыг үндэслэн шийдвэр гаргаснаас бусад тохиолдолд хүүхдийг хүсэл зоригийнх нь эсрэг эцэг эхээс нь салгахгүй байх үүрэг хүлээнэ. Иймд шийдвэрийг эцэг эх хүүхэдтэйгээ хэрцгий харьцах, анхаарал, халамжгүй орхих, эсвэл эцэг эх нь тусдаа амьдардаг тохиолдолд хүүхдийн оршин суух газрын талаар зохих шийдвэрийг гаргана гэж тус тус тусгасан байгаа нь гэр бүлийн маргааныг шийдвэрлэхдээ хүүхдийн эрх ашгийг өндөр түвшинд авч үзэх, өөрийнх нь саналаас ангид байдлаар эцэг эхээс нь салгахгүй байж, харин өөрийн санал, орчин нөхцөл, эцэг эхийн хүүхдэд хандах хандлага зэргийг харгалзан үзэх нь зүйтэй талаар дурджээ.Мөн түүнчлэн, Гэр бүл, хүүхдийн хэргийн шүүхийг дагнан байгуулах хэрэгцээ шаардлагын нэг чухал асуудал нь хүүхдийн сэтгэлгээ, насанд тохирсон тохижилт, орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх, ингэж бүрдүүлснээр хүүхдийг шүүхэд дуудан саналыг асуудаг байх шаардлага хэрэгцээ байгаа юм.

Манай улс дээрх нэгдэн орсон олон улсын гэрээгээ хэрэгжүүлэх хүрээнд шүүхийг дагнан байгуулж байгаа энэ цаг үед шүүхэд хүүхдийг дахин дахин дуудаж санал асуух нь зохимжгүй тул миний хувьд хүүхдийг шүүхийн байранд дуудаж, санал асууж баримт бүрдүүлэх зорилгоор тухайн өдрийн шүүх хуралдааныг хойшлуулах шаардлагатай гэж үзээгүй болно. Хүүхдээс тайлбар авснаар нэхэмжлэгчийн гомдолд дурдсанчлан хүүхдийн нөлөөнд автаж шийдвэр гаргасан гэж үзэхгүй байгаа бөгөөд хэрэгт цугларсан бусад нотлох баримт, гэрч, талуудын тайлбар зэрэгт үндэслэж, өөрийн дотоод итгэл үнэмшлийнхээ хүрээнд тухайн хэрэг маргааныг шийдвэрлэсэн болно. Иймд надад үүсгэсэн сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэж өгнө үү” гэжээ.

Шүүгч А.Цэлмэг 2025 оны 6 дугаар сарын 16-ны өдөр гаргасан тайлбартаа: “...Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2025 оны 04 дүгээр сарын 16-ны өдрийн 210/МА2025/* дугаартай магадлалаар хариуцагчийн гаргасан сөрөг нэхэмжлэлийг гардуулах ажиллагааг хийгээгүй нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 72 дугаар зүйлийн 72.1-т заасантай нийцээгүй гэж үзэж, шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгон шийдвэрлэсэнтэй холбогдуулан үүссэн сахилгын хэрэгт дараах тайлбарыг гаргаж байна.

Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хариуцагч талаас 2024 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдөр хүүхдийн асрамж тогтоолгох тухай сөрөг нэхэмжлэл гаргаж. 2024 оны 04 дүгээр сарын 15-ны өдрийн шүүх хуралдаанаар хэргийг хэлэлцэж, сөрөг нэхэмжлэлийг хүлээн авахаар шийдвэрлэн, сөрөг нэхэмжлэлийг нэхэмжлэгч талд гардуулахыг өөрийн туслах Б.А-т даалгаж, захирамждаа тусган шийдвэрлэсэн боловч тухайн сөрөг нэхэмжлэлийг гардуулсан эсэх баримт хэрэгт авагдаагүй байна.

Тухайн үед шүүгчийн туслах Б.А нь хариуцагчийн гаргасан сөрөг нэхэмжлэлийг нэхэмжлэгч талд гардуулчхаад баримтыг нь хэрэгт хийгээгүй орхисон эсэх, эсвэл гардуулах ажиллагааг огт хийгээгүй юу гэсэн асуудал үүсжээ.

Энэ үед би 200 шахуу хэрэгт хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг явуулж байсан, ачаалал ихтэй шалтгаанаар туслахууд ажлаасаа олноороо гарах, эсвэл манай дүүргээс ачаалал хөнгөн гэж үзэж өөр шүүх рүү шилжих зэрэг олон шалтгаанаар Сүхбаатар дүүргийн шүүхийн туслахууд ихээр солигдож байсан үе (тухайлбал, туслах Б.А-г оролцуулан тухайн үед 3 туслах ойр ойрхон солигдсон) бөгөөд туслах Б.А нь надтай ажиллахаар ирээд удаагүй, туслахыг сургаж ажиллаж байсан үед ийм зүйл болжээ.

Шүүгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг аливаа зөрчилгүйгээр хэрэгжүүлж, хяналт тавих үүрэгтэй боловч шүүхийн боловсон хүчний нөөц бололцоо тэдгээрийн чадвар тэдгээрийг тогтвор суурьшилтай ажиллах боломжоор хангасан байдал, мөн шүүгчид оногдох зохист ачаалал зэрэг олон хүчин зүйл нөлөөтэй болох нь ажиллах явцад харагдаж байна.

Хуульд заасны дагуу хүний эрхийг хамгаалан аливаа зөрчилгүйгээр ажиллахыг зорьж байгаа хэдий ч хүний биологийн чадвар, бололцооноос давсан их ачаалал нь эргээд шүүгч хараат бус ажиллах, алдаа мадаггүй ажиллах зэрэгт сөрөг муу нөлөөтэй байна. Дээрх шалтгааны улмаас шүүгчтэй холбогдуулан үүссэн сахилгын зөрчил, хэрэг бүрд ачаалалтай холбоотой тайлбар өгөхөд хүрч байх бөгөөд цаашид ачаалал ихсэхэд нөлөөлөх хүчин зүйлсэд холбогдох газраас арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхэд нь өөрийн зүгээс оролцоотой байж, мөн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаандаа анхаарч ажиллах тул энэ удаад надад үүсгэсэн сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгон шийдвэрлэж өгнө үү” гэжээ.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Иргэн Э.Б-с Баянзүрх, Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч А.Цэлмэгт холбогдуулан Шүүхийн сахилгын хороонд гаргасан өргөдлийг тус хорооны гишүүн хүлээн авч 2025 оны 02 дугаар сарын 14-ний өдрийн ГЗҮ/2025/0020 дугаар захирамжаар сахилгын хэрэг үүсгэн, шалгах ажиллагаа явуулж, 2025 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдөр сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай санал гарган Сахилгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцүүлжээ.

Уг саналыг 2025 оны 04 дүгээр сарын 15-ны өдрийн сахилгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцээд СХТ/2025/0040 дугаар тогтоолоор хүчингүй болгож, илтгэгч гишүүнд буцаасан байх ба илтгэгч гишүүн 2025 оны 06 дугаар сарын 06-ны өдрийн ГЗБ/2025/0076 дугаар захирамжаар “...өргөдөл мэдээлэлд дурдагдаагүй шүүгчийн сахилгын зөрчлийн шинжтэй үйл баримт илэрсэн” үндэслэлээр холбогдох шүүгч А.Цэлмэгт холбогдуулан сахилгын хэрэг үүсгэж, нэгтгэн шалгах ажиллагаа 2025 оны 06 дугаар сарын 17-ны өдрийн ГС/2025/0079 дугаартай “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай” санал гаргасан байна. .

1.Өргөдөл гаргагчаас: “ ...шүүх хуралдаан дээр хэргийн нөхцөл байдлыг тодруулна гэж насанд хүрээгүй хүүхэдтэй утсаар ярьж, тухайн утсаар ярьсан зүйлийнхээ нөлөөлөлд автсан тул Шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.34-т заасан хориглосон үйлдэл гаргасан” гэжээ.

Нэхэмжлэгч Э.Б нь Б.Ч-т холбогдуулан “гэрлэлт цуцлуулах, хүүхдийн асрамж, тэтгэлэг тогтоолгох тухай” нэхэмжлэлийг Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд гаргаж, тус нэхэмжлэл шүүгч А.Цэлмэгт хуваарилагдан, шүүгчийн 2023 оны 05 дугаар сарын 05-ны өдрийн 181/ШЗ2023/* дугаартай захирамжаар иргэний хэрэг үүсгэн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулжээ.

Хэргийг 2025 оны 01 дүгээр сарын 31-ний өдрийн хянан хэлэлцээд * дугаартай шийдвэрээр “ ...Б.Ч , Э.Б нарын гэрлэлтийг цуцалж, том охин Ч.Х , бага охин Ч.А , бага хүү Ч.А нарыг эцэг Б.Ч-н асрамжид үлдээж” шийдвэрлэсэн байна.

Шалгах ажиллагааны явцад илтгэгч гишүүн 2024 оны 01 дүгээр сарын 31-ний өдрийн шүүх хуралдааны бичлэгт үзлэг хийсэн байх ба үзлэгээр дараах үйл баримт тогтоогдсон болно. Үүнд:

“ ... Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч: Та хоёр хэрэлдэж, муудалцахгүйгээр хүүхдийн асрамжийн асуудлыг эвлэрлийн журмаар шийдвэрлэх боломжгүй юм уу гэхэд /Бичлэгийн 0:38:02-0:38:18/