МОНГОЛ УЛС
ШҮҮХИЙН САХИЛГЫН ХОРОО
МАГАДЛАЛ
2025-07-03
Дугаар 104
Улаанбаатар хот
Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай
Шүүхийн сахилгын хорооны хуралдааныг гишүүн Д.Мягмарцэрэн даргалж, гишүүн Д.Ариунтуяа, С.Энхтөр нарын бүрэлдэхүүнтэй, илтгэгч гишүүн О.Номуулин, хуралдааны нарийн бичгийн дарга Г.Самбуу нарыг оролцуулан, ажиглагчаар өргөдөл гаргагч Б.Б /цахимаар/ байлцуулж, тус хорооны хуралдааны танхимд нээлттэй хийсэн хуралдаанаар:
Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч М.Мөнхбаатарт холбогдох сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай Шүүхийн сахилгын хорооны гишүүний 2025 оны 06 дугаар сарын 19-ны өдрийн ГС/2025/0084 дугаартай саналыг хянан хэлэлцэв.
ТОДОРХОЙЛОХ нь:
Илтгэгч гишүүн “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай” саналдаа:
“ ...дээрх эрүүгийн хэргийг хянан шийдвэрлэсэн шүүгч М.Мөнхбаатарт холбогдуулан шүүгдэгч Б.Б гомдол гаргаж, үндэслэлээ “...удаа дараа гаргасан хүсэлтүүдийг шийдвэрлэж захирамж гаргаагүй, нотлох баримт хуулбарлаж авах боломжоор хангаагүй” гэжээ.
Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.5 дугаар зүйлийн 4-т “Яллагдагч ... мөрдөн байцаалт дууссаны дараа хавтаст хэргийн материалтай танилцах эрхтэй”, 32.1 дүгээр зүйлийн 1-д “Мөрдөгч мөрдөн шалгах бүх ажиллагааг хийж дууссан, хэргийн бодит байдлыг бүрэн нотолж тогтоосон гэж үзвэл яллагдагч, ...хавтаст хэргийн материалтай танилцахыг мэдэгдэнэ”, 2-т “Мөрдөн шалгах ажиллагаа дууссаныг мэдэгдсэний дараа яллагдагч, ... хавтаст хэргийн материалыг танилцуулах ба энэ тухай тэмдэглэл үйлдэнэ”, 5-д “Оролцогч хүсэлт гаргавал хавтаст хэргийн материалаас шүүхээр хэлэлцүүлэх төрийн нууцад хамаарахаас бусад нотлох баримтыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилж авах боломжоор хангана. ...” гэж зааснаас үзвэл хэргийн материал танилцуулах, нотлох баримтыг хувилж авах боломжоор хангах ажиллагаа нь мөрдөн шалгах ажиллагаа дууссаны дараа хэргийг прокурорт шилжүүлэхээс өмнө хийгдэх мөрдөгчийн хуулиар хүлээсэн үүрэг.
Яллагдагч Б.Б-н удаа дараа гаргасан хүсэлтүүдийг Сонгинохайрхан дүүргийн прокурорын 2024 оны 11 дүгээр сарын 06-ны өдрийн * дугаар тогтоол, мөн өдрийн Мөрдөгчийн тогтоолоор хангаж эрүүгийн хэргийг Цагдан хорих байранд аваачиж танилцуулсан, тухайн үед яллагдагч нь өмгөөлөгчтэй байсан ч түүний өмгөөлөгч “дараа нь танилцана, миний үйлчлүүлэгч танилцчих” гэж мэдэгдсэн нь Ахлах мөрдөгч, цагдаагийн ахлах дэслэгч Э.Д-ны тэмдэглэлд тусгагдсан, яллагдагчийн өмгөөлөгч хэргийн материалаас хуулбарлан авахаар прокурорын газарт ирээгүй зэрэгт дүгнэлт хийвэл мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад болон хэрэг прокурорт байх хугацаанд нотлох баримтыг хуулбарлан авах боломжтой байжээ.
Гэвч уг эрхээ эдлээгүй атлаа хэргийг шүүхэд шилжүүлсний дараа 2025 оны 03 дугаар сарын 11, 17, 18, 04 дүгээр сарын 03, 15, 16, 22, 23-ны өдрүүдэд хүсэлт гаргаж хэргийн материалтай бүрэн танилцах, хэргээс баримт хувилуулж авах хүсэлт гаргасныг шүүхээс хангаж 2025 оны 03 дугаар сарын 19, 04 дүгээр сарын 22, 28-ны өдрүүдэд хэргийн материал танилцуулсан, ийнхүү шүүхэд ирж хэргийн материал танилцахдаа хавтаст хэргээс өөрийн зардлаар баримт хуулбарлан авах бүрэн боломжтой гэж үзнэ.
Өөрөөр хэлбэл, хавтаст хэргээс нотлох баримт хувилж өгөх нь шүүхийн үүрэг биш бөгөөд Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 32.1 дүгээр зүйлийн 5-д “Оролцогч хүсэлт гаргавал хавтаст хэргийн материалаас шүүхээр хэлэлцүүлэх төрийн нууцад хамаарахаас бусад нотлох баримтыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилж авах боломжоор хангана. ...” гэж мөрдөн шалгах ажиллагаа дууссаны дараа эдлэхээр хуульчилсан яллагдагчийн эрхээ эрүүгийн хэргийг шүүхэд хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хангуулахаар удаа дараа хүсэлт гаргасныг шүүх хангаж, удаа дараа хэргийн материал танилцуулсан байхад өөрийн зардлаар нотлох баримт хувилж авах боломжоо өөрөө ашиглахгүй байгаад шүүгчийг буруутгах үндэслэлгүй.
Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 15.1 дүгээр зүйлийн 1-д “Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцогч өөрийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлоо хамгаалуулах тухай хүсэлтийг шүүх, прокурор, мөрдөгчид гаргах эрхтэй” гэж заасныг шүүхэд үүрэг хүлээлгээгүй ажиллагааг хийлгэхээр гаргасан хүсэлт гэж ойлгохгүй тул хуулийн 15.4 дүгээр зүйлд заасан журмаар хүсэлтийг шийдвэрлэж шүүхээс эрхийн акт гаргана гэж үзэхээргүй байна.
Иймд өргөдөл гаргагчийн “хүсэлтийг захирамжаар шийдвэрлээгүй” гэх агуулгаар гаргасан гомдлыг хангах боломжгүй.
Харин Өмгөөллийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2-т “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол хүн өөрөө өөрийгөө өмгөөлөхдөө хэрэг, маргааныг хянан шийдвэрлэх бусад хуульд зааснаас гадна энэ хуулийн 13.1.1, 13.1.4, 13.1.5, 13.1.6, 13.1.7, 13.1.8, 13.1.9, 13.1.10, 13.1.11, 13.1.12, 13.1.14-т заасан эрх эдэлж, энэ хуулийн 14.1.3, 14.1.5, 14.1.11-д заасан үүрэг хүлээнэ”, 13 дугаар зүйлийн 13.1.5.”хэрэг, маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад цугларсан баримт сэлт, нотлох баримттай танилцах, тэмдэглэл хийх, шаардлагатай материалыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилж авах” гэж зааснаар өөрөө өөрийгөө өмгөөлж байгаа яллагдагч шаардлагатай материалыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилж авах эрхтэй талаар өргөдөлд дурдсан нь үндэслэлтэй байх бөгөөд Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгчийн 2025 оны 04 дүгээр сарын 02-ны өдрийн 2025/ШЗ/* дугаар захирамжаар “хэргээс материал хувилж авах тухай” хүсэлтийг хангахаас татгалзахдаа “...яллагдагч өөрийгөө өмгөөлөх эрхтэй боловч ийнхүү өөрийгөө өмгөөлнө гэсэн нь мэргэжлийн хуульч, өмгөөлөгчийн эрхийг эдэлнэ гэсэн агуулгыг илэрхийлэхгүй юм. Тодруулбал, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 5.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан ...өмгөөлөгчийн эрхийг эдлэхгүй” гэж дүгнэсэн нь дээрх хуулийн зохицуулалттай зөрчилдсөн байна.
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т “хуулийн илт тодорхой заалтыг ноцтой, эсхүл удаа дараа зөрчсөн үйлдэл, эс үйлдэхүй гаргах” гэж заасныг Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчдийн хуралдааны 2025 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн 28 дугаар тогтоолоор тайлбарлахдаа “илт тодорхой заалт” гэдгийг “тухайн хуулийн заалт нь хоёрдмол утгагүй, нэг утга санааг эргэлзээгүй илэрхийлсэн, маргаангүй, хуулийн тодорхой бус ойлголтыг агуулаагүй, хуульчийн тусгай мэдлэг, хууль тайлбарлах арга, ур чадвар шаардахгүй, энгийн ухамсрын түвшинд шууд ойлгогдохуйц хуулийн зохицуулалт гэж ойлгоно”, “ноцтой зөрчих” гэдгийг “процессын хуулийн хувьд, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүгч хуулиар хүлээлгэсэн үүрэг, хориглосон заалтыг зөрчсөн, хэрэгжүүлэх ёстой үүргээ хэрэгжүүлээгүй, эсхүл өөрт олгосон эрхээ хэтрүүлсэн, буруу хэрэгжүүлсний улмаас хэргийн оролцогчийн хэн нэгэнд илт (зүй бус) ашигтай байдал бий болсон, эсхүл хохирсон, хэргийн оролцогчийн үндсэн эрх ноцтой зөрчигдөхөд хүргэсэн үйлдэл, эс үйлдэхүйг ойлгоно” гэжээ.
Дээрхээс үзвэл Өмгөөллийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2, 13 дугаар зүйлийн 13.1.5-д заасан зохицуулалтыг илт тодорхой гэж үзэж болох ч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүгч хуулиар хүлээлгэсэн үүрэг, хориглосон заалтыг зөрчсөн, хэрэгжүүлэх ёстой үүргээ хэрэгжүүлээгүй, эсхүл өөрт олгосон эрхээ хэтрүүлсэн, буруу хэрэгжүүлсний улмаас хэргийн оролцогчийн хэн нэгэнд илт (зүй бус) ашигтай байдал бий болсон, эсхүл хохирсон, хэргийн оролцогчийн үндсэн эрх ноцтой зөрчигдөхөд хүргэсэн гэх үндэслэл тогтоогдохгүй байна.
Иймд Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч М.Мөнхбаатарыг Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т заасан зөрчил гаргаагүй гэж дүгнээд холбогдох сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох санал гаргав” гэжээ.
Шүүгч М.Мөнхбаатар тайлбартаа:
“ ... Яллагдагч Б.Б-д холбогдох эрүүгийн 2108 ***дугаар хэргийг 2025 оны 3 дугаар сарын 12-нд хүлээн авсан. Яллагдагчаас 2025.03.13-ны өдөр шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгээс өмнө хэргийн материалтай дахин танилцах хүсэлтийг ирүүлсэн байсан. Уг хүсэлтийг хангаж цагдан хорих 461 дүгээр хорих ангиас яллагдагчийг дуудан ирүүлж 2025.03.18, 2025.03.19-ний өдрүүдэд тус тус хэргийн материалтай бүрэн танилцуулсан.
Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 33.1 дүгээр зүйлд прокуророос шүүхэд шилжүүлсэн хэргийг шүүгч хүлээн авч, талуудын хүсэлтийг шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгээр хэлэлцэхээр заасан. Улмаар яллагдагчийн 2025 оны 3 дугаар сарын 13, 17, 18, 19, 21-ний өдрүүдэд гаргасан хүсэлтүүд, 2025.03.19-нд гаргасан шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлэг хийлгэх хүсэлтээр 2025.03.25-ны өдрийн 2646 дугаар шүүгчийн захирамжаар Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 33.1 дүгээр зүйлийн 6 дахь хэсэгт заасны дагуу шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийг 2025.04.02-нд хийхээр товлосон.
Шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлэгт яллагдагчаас хүсэлтээ танилцуулахдаа хэргийн материалаас хуулбарлан авах хүсэлтээ дэмжиж оролцоогүй бөгөөд түүний хэлэлцүүлэг зарласнаас хойш буюу 2025.03.27-ны өдөр шүүхэд нэмж гаргасан “...хэргээс шаардлагатай баримтуудыг хуулбарлаж авах хүсэлтийг...” хамтатган шийдвэрлэх үндэслэл үүссэн. Улмаар хэлэлцүүлгээс яллагдагчийг шүүхэд шилжүүлэн гэм буруугийн асуудлыг шүүх хуралдаанаар хэлэлцэхээр шийдвэрлэж, тус шүүхийн 2025.04.30-ны өдрийн шүүх хуралдаанаас * дугаар шийтгэх тогтоол гарсан байна.
Энэ хугацаанд шүүгдэгчийн хэргийн материалтай танилцах хүсэлтийг тухай бүр ханган цагдан хорих 461 дүгээр хорих ангиас нийтдээ 4 удаа дуудан хэргийн материалтай бүрэн танилцуулсан буюу мэдээлэл авах, мэтгэлцэх боломжоор хангасан байна.
Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 7 дугаар бүлэгт яллагдагч, шүүгдэгчийн нийтлэг эрх, үүргийг заасан буюу 7.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож байгаа шүүгдэгчид энэ бүлэгт заасан эрх, үүрэг нэгэн адил хамаарна” гэж заасан.
Мөн хуулийн 7.5 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт “Яллагдагч шинжээч томилсон тогтоол, шинжээчийн дүгнэлт, мөрдөн байцаалт дууссаны дараа хавтаст хэргийн материалтай танилцах эрхтэй” гэж заасан. Харин мөн хуулийн 5 дугаар бүлэгт өмгөөлөгчийн эрх, үүргийг заасан бөгөөд 5.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.9 дэх заалтад хэрэг бүртгэлтийн хэргийг хаасан, мөрдөн байцаалт дууссан бол хэргийн бүх материалтай танилцаж, төрийн болон албаны нууц, байгууллагын нууц, хүний эмзэг мэдээлэлд хамаарахаас бусад нотлох баримтыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилж авах” гэж ялгаатай байдлаар хуульчилсан.
Хуульд зааснаар шүүгдэгчийн өөрийгөө өмгөөлөх эрхийг хангах үүднээс удаа дараа хэргийн материалтай танилцуулан, тэмдэглэл үйлдэх боломж, мэтгэлцэх боломжоор нь хангасан. Харин шүүгдэгч өөрийгөө өмгөөлөн хуралдаанд оролцох болон өмгөөлөгчид Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулиар олгосон, эрх үүрэг ялгаатай гэсэн үндэслэлээр 2025.03.27-ны өдрийн хүсэлтийг хангаагүй болно.
Яллагдагчийг шүүхэд шилжүүлснээс хойш шүүгдэгчээс хэргийн материалаас өөрийн зардлаар хуулбарлаж авах хүсэлт гаргаагүй ба харин хэргийн материалтай танилцах хүсэлт гаргасныг нь тухай бүр хангасан болно.
Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 32.1 дүгээр зүйлийн 5 дахь хэсэгт заасан “Оролцогч хүсэлт гаргавал хавтаст хэргийн материалаас шүүхээр хэлэлцүүлэх төрийн нууцад хамаарахаас бусад нотлох баримтыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилж авах боломжоор хангана. Талууд хуулбарлан авсан нотлох баримтыг шүүхэд шинжлэн судлахаас өөр зорилгоор ашигласан бол хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ" гэсэн зохицуулалтын хувьд мөрдөн байцаалтыг дуусгах үед оролцогчид хуулиар олгосон эрх бөгөөд энэхүү эрхийг эдлүүлэн хэргийг прокурор, шүүхэд шилжүүлэхээр заасан байдаг.
Тус хэрэгт мөрдөн байцаалтын ажиллагаа дуусган яллагдагчид хэргийн материал танилцуулсан, түүний хэргийн материалаас хуулбарлан авах хүсэлтийг прокуророос тухай бүр хангасан, мөрдөгч мөн хүсэлтийг хангасан байсан нь 2024.11.06-ны өдрийн хариу мэдэгдэх хуудас, * дугаар прокурорын тогтоолд дурдсан байсан болно. /11-р хавтаст хэргийн 169,172/ Өөрөөр хэлбэл, мөрдөн байцаалтыг дуусган яллагдагчид хэргийн материалыг танилцуулсан, холбогдох хүсэлтийг хангаж шийдвэрлэсэн байсан болохыг дурдаж байна.
Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд процесс ажиллагааг нарийвчлан зохицуулсан, тусгай процесс, дэг дарааллаар шүүхийн хэлэлцүүлэг, хуралдаан үргэлжилдэг бөгөөд Өмгөөллийн тухай хуульд “хуульд өөрөөр заагаагүй” бол гэсэн нь нарийвчилсан зохицуулалттай процессын хуулийг тэргүүн ээлжид баримтлах тухай, улмаар Өмгөөллийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2 дахь хэсэгт өөрийгөө өмгөөлөн оролцох оролцогчид эдлүүлэх боломжгүй өмгөөлөгчийн эрх бүхий зарим заалтуудыг шууд иш татан хуульчилсныг анхаарч үзэхийг хүсэж байна.
Шүүгчийн хувьд Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд хэргийн оролцогч болон өмгөөлөгчийн эрх ялгаатай байдлаар хуульчлагдсан гэсэн байдлаар хандсан нь нэг талаас учир дутагдалтай шийдвэр гаргасан байх боловч энэ нь шүүгдэгчийн эрхийг ноцтойгоор зөрчөөгүй, түүний эрхийг мөрдөн байцаалт, прокурор, шүүхийн шатанд бүрэн хангасан, улмаар Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг ноцтой зөрчөөгүй гэж үзэж байна.
Улмаар хорооноос гаргасан шийдвэрийг хүндэтгэн, хүлээн авч, цаашид анхаарч ажиллах болохоо илэрхийлж байна” гэжээ.
ҮНДЭСЛЭХ нь:
Б.Б-с Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч М.Мөнхбаатарт холбогдуулан Шүүхийн сахилгын хороонд гаргасан өргөдлийг тус хорооны гишүүн хүлээн авч 2025 оны 05 дугаар сарын 05-ны өдрийн ГЗҮ/2025/0056 дугаар захирамжаар сахилгын хэрэг үүсгэн, шалгах ажиллагаа явуулж, 2025 оны 06 дугаар сарын 20-ны өдрийн ГС/2025/0084 дугаартай “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай” санал гаргажээ.
Сахилгын хэрэгт авагдсан баримтаар яллагдагч Б.Б-г Нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүргийн прокурорын газрын хяналтын прокуророос Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 2.2 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсгийг журамлан мөн хуулийн 17.1 дүгээр зүйлийн 3 дахь хэсгийн 3.1-т зааснаар зүйлчлэн яллах дүгнэлт үйлдэж шүүхэд шилжүүлсэн хэргийг Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны тойргийн шүүх 2025 оны 03 дугаар сарын 12-ны өдөр хүлээн авч, шүүгч М.Мөнхбаатарт хуваарилагдан хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулан улмаар хэргийг 2025 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдөр хянан хэлэлцээд шийтгэх тогтоол гарчээ.
Тус эрүүгийн хэргийг шүүхэд шилжүүлэхээс өмнө мөрдөн байцаалтын шатанд яллагдагч Б.Б-с хэргийн материалтай танилцах, баримт хуулбарлаж авах талаар дараах хүсэлтүүдийг гаргаж шийдвэрлүүлсэн байна. Үүнд:
- 2024 оны 10 дугаар сарын 28-ны өдөр “ ...хэргийн материалтай танилцах, баримт хуулбарлаж авах нөхцөлийг бий болгож өгнө үү” гэх хүсэлтийг хяналтын прокурорт гаргасныг Прокурорын 2024 оны 11 дүгээр сарын 06-ны өдрийн * дугаартай тогтоолоор хэсэгчлэн хангаж, улмаар мөн өдөр мөрдөгч хэргийн материалыг Цагдан хорих 461 дүгээр хорих ангид танилцуулсан,
- Сонгинохайрхан дүүргийн прокурорын 2024 оны 11 дүгээр сарын 06-ны өдрийн * дугаар тогтоолыг эс зөвшөөрч 2024 оны 11 дүгээр сарын 12-ны өдөр “...хүсэлтийг хангах үндэслэлтэй байна гэсэн байх хэдий ч бодит байдал дээр тус хүсэлт огт хангагдаагүй, ...нотлох баримт хуулбарлан авах хүсэлтийг ...бодит байдал дээр хангуулж өгнө үү” гэх гомдол гаргасныг Сонгинохайрхан дүүргийн прокурорын газрын ерөнхий прокурорын 2024 оны 11 дүгээр сарын 28-ны өдрийн “Гомдлыг хүлээн авахаас татгалзах тухай” 251 дүгээр тогтоолоор “...Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 32.1 дүгээр зүйлийн 5 дахь хэсэгт ...гэж заасан бөгөөд та өмгөөлөгчөөрөө дамжуулан өөрийн зардлаар хуулбарлан авах боломжтой байна. Гэвч яллагдагч Б.Б-н өмгөөлөгч хэргийн материалаас шаардлагатай нотлох баримтуудыг хуулбарлан авахаар тус прокурорын газарт ирээгүй нь түүний хүсэлтийг бодит байдал дээр прокуророос биелээгүй гэж үзэх үндэслэлгүй” гэж дүгнээд гомдлыг хүлээн авахаас татгалзсан,
- 2024 оны 12 дугаар сарын 11-ний өдөр яллах дүгнэлт гардуулан өгсөн тэмдэглэл Б.Б “ ...хэргээс баримт хувилж авах, ...өмгөөлөгч И.Г миний өмгөөлөгчөөр оролцохгүй гэж өөрөө хэлсэн” талаар тэмдэглэжээ,
- 2025 оны 01 дүгээр сарын 13-ны өдөр “...хавтаст хэргийн материалтай танилцаж, шаардлагатай материалыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилж авах шаардлагатай байна” гэх хүсэлт гаргасныг Сонгинохайрхан дүүргийн прокурорын 2025 оны 01 дүгээр сарын 20-ны өдрийн 22 дугаар тогтоолоор гомдлыг хангахаас татгалзсан байна.
- 2025 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдөр “...хэргийн материалтай танилцах” хүсэлтийг тус тус гаргажээ.
Харин Б.Б-д холбогдох эрүүгийн хэрэг 2025 оны 03 дугаар сарын 12-ны өдөр прокуророос шүүхэд шилжсэний дараа Б.Б-с хэргийн материалтай танилцах, хэргээс баримт хуулбарлаж авах талаар дараах хүсэлтүүдийг гаргаж шийдвэрлүүлжээ. Үүнд:
- 2025 оны 03 дугаар сарын 17-ны өдөр “...хэргийн материалтай танилцах, мөрдөгчийн хэргийн материал яллагдагчид танилцуулсан тэмдэглэлд гараараа бичиж тусгасан нотлох баримтуудыг канондуулж авах” тухай хүсэлт гаргасан,
2025 оны 03 дугаар сарын 18-ны өдөр “...хэргийн материалаас баримт хуулбарлаж авах” тухай хүсэлт тус тус гаргасан тул шүүх 03 дугаар сарын 19-ний өдөр яллагдагчийн хэргийн материалтай танилцуулсан,
- 2025 оны 03 дугаар сарын 27-ний өдөр “...урьдчилсан хэлэлцүүлэг эхлэхээс өмнө эсвэл дууссаны дараа хавтаст хэргээс материал хувилж авах боломж нөхцөлөөр бүрэн бодитойгоор хангуулах тухай” хүсэлт гаргасан,
- 2025 оны 04 дүгээр сарын 02-ны өдрийн урьдчилсан хэлэлцүүлгээр яллагчийг шүүхэд шилжүүлж шийдвэрлэсэн бөгөөд шүүгч захирамжийн үндэслэлдээ “ ... “хэргээс материал хувилж авах тухай” хүсэлтийг “...яллагдагч өөрийгөө өмгөөлөх эрхтэй боловч ийнхүү өөрийгөө өмгөөлнө гэсэн нь мэргэжлийн хуульч, өмгөөлөгчийн эрхийг эдэлнэ гэсэн агуулгыг илэрхийлэхгүй юм. Тодруулбал, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 5.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан ...өмгөөлөгчийн эрхийг эдлэхгүй” гэж дүгнээд хангахаас татгалзсан,
- 2025 оны 04 дүгээр сарын 03-ны өдөр хэргийн материалтай танилцах хүсэлт гаргасан,
- 2025 оны 04 дүгээр сарын 15-ны өдөр хэргийн материалтай танилцах хүсэлт гаргасан,
- 2025 оны 04 дүгээр сарын 16-ны өдөр хэргийн материалтай танилцах хүсэлт гаргасан,
- 2025 оны 04 дүгээр сарын 22-ны өдөр шүүхээс шүүгдэгч Б.Б-д хэргийн материал танилцуулахад “13:30 цагаас 17:59 цаг хүртэл танилцсан талаар” тэмдэглэл үйлдсэн,
- 2025 оны 04 дүгээр сарын 23-ны өдөр хэргийн материалтай танилцах хүсэлт гаргасан,
- 2025 оны 04 дүгээр сарын 28-ны өдөр шүүхээс шүүгдэгч Б.Б-д хэргийн материал танилцуулсан байна.
2025 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдөр анхан шатны шүүх хэргийг хянан шийдвэрлэсэн бөгөөд шийтгэх тогтоол гарснаас хойш шүүгдэгч Б.Б-с 2025 оны 05 дугаар сарын 05, 21-ний өдрүүдэд хэргийн материалтай танилцах хүсэлт гаргаж, улмаар 2025 оны 05 дугаар сарын 28-ны өдөр хэргийн материалтай танилцуулсан үйл баримт тогтоогдож байна.
Мөрдөн шалгах ажиллагаа дууссаны дараа оролцогч нарт хэргийн материалтай танилцах боломж нөхцөлийг бүрдүүлэх, нотлох баримт хуулбарлаж авах боломжоор хангах асуудлыг Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 32.1 дүгээр зүйлд зааснаар мөрдөгчид үүрэг болгосон байна.
Тодруулбал, тус хуулийн 32.1 дүгээр зүйлийн 1-д “Мөрдөгч мөрдөн шалгах бүх ажиллагааг хийж дууссан, хэргийн бодит байдлыг бүрэн нотолж тогтоосон гэж үзвэл яллагдагч, ...хав таст хэргийн материалтай танилцахыг мэдэгдэнэ”,
2-т “Мөрдөн шалгах ажиллагаа дууссаныг мэдэгдсэний дараа яллагдагч, ... хавтаст хэргийн материалыг танилцуулах ба энэ тухай тэмдэглэл үйлдэнэ”,
5-д “Оролцогч хүсэлт гаргавал хавтаст хэргийн материалаас шүүхээр хэлэлцүүлэх төрийн нууцад хамаарахаас бусад нотлох баримтыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилж авах боломжоор хангана. ...” гэж тус тус заажээ.
Иймд шүүхэд үүрэг хүлээлгээгүй ажиллагаатай холбоотой асуудалд оролцогч хүсэлт гаргасан тухай бүрд Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 15.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар шүүгч захирамж гаргах ёстой гэж үзэхгүй тул энэ талаар дүгнэсэн илтгэгч гишүүний санал үндэслэлтэй байна.
Харин сахилгын хэрэгт авагдсан баримтаар шүүгдэгч Б.Б нь шүүхэд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд өөрөө өөрийгөө өмгөөлж оролцсон байх ба энэ тохиолдолд Өмгөөллийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2-т “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол хүн өөрөө өөрийгөө өмгөөлөхдөө хэрэг, маргааныг хянан шийдвэрлэх бусад хуульд зааснаас гадна энэ хуулийн ... 13.1.5 ...заасан эрх эдэлж, энэ хуулийн 14.1.3, 14.1.5, 14.1.11-д заасан үүрэг хүлээнэ”, мөн хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1.5-т “хэрэг, маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад цугларсан баримт сэлт, нотлох баримттай танилцах, тэмдэглэл хийх, шаардлагатай материалыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилж авах” гэж заасан эрхийг эдлэхээр хуульчилжээ.
Гэтэл шүүгч М.Мөнхбаатар нь 2025 оны 04 дүгээр сарын 02-ны өдрийн яллагдагчийг шүүхэд шилжүүлэх тухай захирамжийн үндэслэлдээ “ ... “хэргээс материал хувилж авах тухай” хүсэлтийг “...яллагдагч өөрийгөө өмгөөлөх эрхтэй боловч ийнхүү өөрийгөө өмгөөлнө гэсэн нь мэргэжлийн хуульч, өмгөөлөгчийн эрхийг эдэлнэ гэсэн агуулгыг илэрхийлэхгүй юм. Тодруулбал, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 5.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан ...өмгөөлөгчийн эрхийг эдлэхгүй” гэж дүгнэн хангахаас татгалзсан нь яллагдагчийн нотлох баримтыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилж авах эрхийг хязгаарласан байна.
Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн хуралдааны 2025 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн “Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23 дахь заалтыг тайлбарлах тухай” 28 дугаар тогтоолын:
“...3-д “Процессын хуулийн тухайд, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хүрээнд шүүгчид үүрэг, хүлээлгэсэн, хориглосон, хатуу тогтоосон шинжтэй хуулийн заалт хамаарна, шүүгчид эрх буюу сонгох боломж олгосон заалт хамаарахгүй”,
4-д “Ноцтой зөрчих” гэдгийг: б-д “Процессын хуулийн хувьд, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүгч хуулиар хүлээлгэсэн үүрэг, хориглосон заалтыг зөрчсөн, хэрэгжүүлэх ёстой үүргээ хэрэгжүүлээгүй, эсхүл өөрт олгосон эрхээ хэтрүүлсэн, буруу хэрэгжүүлсний улмаас хэргийн оролцогчийн хэн нэгэнд илт (зүй бус) ашигтай байдал бий болсон, эсхүл хохирсон, хэргийн оролцогчийн үндсэн эрх ноцтой зөрчигдөхөд хүргэсэн үйлдэл, эс үйлдэхүйг ойлгоно” гэж тайлбарлажээ.
Холбогдох шүүгч нь Өмгөөллийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2, 13 дугаар зүйлийн 13.1.5-д заасан оролцогчийн нотлох баримтыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилж авах эрхийг хязгаарласан байх хэдий ч тухайн хуулийн зохицуулалтыг Улсын дээд шүүхийн тайлбарт дурдсанаар шүүгчид үүрэг, хүлээлгэсэн, хориглосон, хатуу тогтоосон шинжтэй хуулийн заалт гэж үзэхээргүй байна.
Дээрх байдлаар шүүгч М.Мөнхбаатарыг Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т заасан “хуулийн илт тодорхой заалт”-ыг зөрчсөн гэж үзэх үндэслэл тогтоогдохгүй байх хэдий ч холбогдох шүүгч нь цаашид шүүхээр үйлчлүүлж байгаа иргэдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдөж болзошгүй нөхцөл байдал үүсэхээс сэргийлж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг хуульд нийцүүлэн хэрэгжүүлэхийг анхаарч ажиллавал зохино.
Иймд илтгэгч гишүүнээс гаргасан Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч М.Мөнхбаатарт холбогдох сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай саналыг хүлээн авах үндэслэлтэй гэж бүрэлдэхүүн үзлээ.
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.1, 112.1.2, 112.2 дахь хэсэгт заасныг тус тус удирдлага болгон
ТОГТООХ нь:
1.Шүүхийн сахилгын хорооны гишүүний 2025 оны 06 дугаар сарын 20-ны өдрийн ГС/2025/0084 дугаартай “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай” саналыг хүлээн авч, Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч М.Мөнхбаатарт холбогдох сахилгын хэргийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.
2.Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.6-т зааснаар магадлал гаргаснаас хойш 14 хоногийн дотор сахилгын хэргийн оролцогч болон өргөдөл, мэдээлэл гаргагчийн оршин суугаа газрын эсхүл ажлын газрын хаягаар баталгаат шуудангаар, эсхүл ажлын албаны ажилтнаар хүргүүлэхийг ажлын албанд даалгасугай.
3.Магадлалыг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор Сахилгын хороонд хэргийн оролцогч гомдол, илтгэгч гишүүн эсэргүүцэл гаргаж болохыг дурдсугай.
4.Дээрх журмаар хүргүүлснээр магадлалыг гардан авсанд тооцох ба энэ нь гомдол гаргах хугацааг тоолох үндэслэл болохыг тайлбарласугай.
ДАРГАЛАГЧ Д.МЯГМАРЦЭРЭН
ГИШҮҮН Д.АРИУНТУЯА
С.ЭНХТӨР