МОНГОЛ УЛС

ШҮҮХИЙН САХИЛГЫН ХОРОО

МАГАДЛАЛ

Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй

болгох тухай

Сахилгын хорооны хуралдааныг гишүүн Д.Эрдэнэчулуун даргалж, гишүүн Ц.Давхарбаяр, Г.Цагаанцоож нарын бүрэлдэхүүнтэй, илтгэгч гишүүн О.Номуулин, хуралдааны тэмдэглэл хөтлөгчөөр хуралдаан хариуцсан ахлах мэргэжилтэн Г.Б нарыг оролцуулан, Сахилгын хорооны хуралдааны танхимд нээлттэй явуулав.

Иргэн Х.А Баянзүрх, Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч Ц.Амармэндэд холбогдуулан гаргасан өргөдлийг холбогдох хууль, журмын дагуу илтгэгч гишүүн О.Номуулин хүлээн авч хянаад, 2025 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн ГЗТ/2025/...6 дугаар захирамжаар сахилгын хэрэг үүсгэжээ.

Илтгэгч гишүүн Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 105, 106 дугаар зүйлд заасны дагуу тус хорооны тогтоолоор үүсгэсэн сахилгын хэрэгт шалгах ажиллагаа явуулж, 2025 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн ГС/2025/...3 дугаар “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай” санал гаргасныг хянан хэлэлцээд

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Илтгэгч гишүүн саналдаа: “Шалгах ажиллагааны явцад цугларсан баримтуудаас үзвэл:

1. Нэхэмжлэгч Х.А нь 2022 оны 4 дүгээр сарын 05-ны өдөр хариуцагч М.Б-д холбогдуулан гэрлэлт цуцлуулах, хүүхдийн асрамж тогтоолгож, тэтгэлэг гаргуулах тухай нэхэмжлэл гаргасныг Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Г.Э хүлээн авч хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан байх ба тус шүүхийн 2023 оны 01 дүгээр сарын 25-ны өдрийн 181/ШШ2023/....3 дугаар шийдвэрээр шийдвэрлэсэнд хариуцагч давж заалдах гомдол гаргаж, Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2023 оны 4 дүгээр сарын 21-ний өдрийн 210/МА2023/....4 дүгээр магадлалаар шийдвэрийг хүчингүй болгож, дахин шийдвэрлүүлэхээр анхан шатны шүүхэд буцаасан, Улсын дээд шүүхийн 2023 оны 6 дугаар сарын 07-ны өдрийн 001/ШХТ2023/....1 дүгээр тогтоолоор нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хэлэлцүүлэхээс татгалзсан.

2. Дээрх хэрэг нь шүүгч Ц.Амармэндэд 2023 оны 6 дугаар сарын 19-ний өдөр хуваарилагдаж, Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөний 2023 оны  7 дугаар сарын 06-ны өдрийн 181/ЗТ2023/....3 дугаар тогтоолоор хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацааг мөн өдрөөс эхлэн 30 хоногоор сунгасан,

3. Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн ерөнхий шүүгчийн 2023 оны 9 дүгээр сарын 27-ны өдрийн 181/ЕШ2023/....9 дүгээр захирамжаар шүүх хуралдаан даргалагчаар шүүгч Ц.Амармэндийг томилсон шийдвэрийг албажуулсан,

4. Шүүгчийн 2023 оны 10 дугаар сарын 06-ны өдрийн 181/ШЗ2023/....0 дугаар захирамжаар хариуцагчийн сөрөг нэхэмжлэлээ ихэсгэснийг хүлээн авахаас татгалзаж, шүүх хуралдаанд өмгөөлөгчтэй оролцох, шүүхийн журмаар нотлох баримт бүрдүүлэх, өмгөөлөгчийн шүүх хуралдаан хойшлуулах тухай хүсэлтүүдийг хангаж, шүүх хуралдааныг 2023 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрийн 11 цаг 30 минут хүртэл хойшлуулсан,

5. Шүүгчийн 2023 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрийн 181/ШЗ2023/....30 дугаар захирамжаар “...2023 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрийн 10 цаг 30 минутад товлогдсон ...шүүх хуралдаан дуусаагүй үргэлжилж байх тул шүүх хуралдааны товыг өөрчлөх нь зүйтэй” гэх үндэслэлээр шүүх хуралдааны товыг өөрчилж, жич товлон хойшлуулсан,

6. Шүүгчийн 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн 181/ШЗ2023/1...9 дүгээр захирамжаар хариуцагчийн өмгөөлөгчийн гаргасан “Х.А-ын ...тоот дансны дэлгэрэнгүй лавлагаа гаргуулах” хүсэлтийг хангаж, уг захирамжаа 11 дүгээр сарын 24-ний өдрийн ...2 дугаар албан бичгээр “...банк” ХХК-д хүргүүлсэн, “...банк” ХХК-иас 2023 оны 11 дүгээр сарын 27-ны өдөр захирамжид заасан баримтыг ирүүлсэн,

7. Шүүгчийн 2024 оны 3 дугаар сарын 06-ны өдрийн 181/ШЗ2024/0...9 дүгээр захирамжаар зохигчдын өмгөөлөгч нарын шүүх хуралдаан хойшлуулах хүсэлтийг хангаж, шүүх хуралдааныг 2024 оны 4 дүгээр сарын 05-ны өдрийн 10 цаг 30 минут хүртэл хойшлуулсан,

8. Нэхэмжлэгч талаас 2024 оны 3 дугаар сарын 27-ны өдөр “хүүхдүүдийн сургалтын төлбөрт төлсөн төлбөрийн тал үнийн дүн болох 61.346.350 төгрөг гаргуулах, цаашид хүүхдүүдийн сургууль төгсөх хүртэлх хугацааны сургалтын төлбөрийн талыг гаргуулах, гэм хор, сэтгэл санааны хохиролд 13.200.000 төгрөг, гэр бүлийн дундын өмч гэж үзэн маргаж байгаа эд хөрөнгө нь хуваарьт өмч болохыг тогтоолгох, өмгөөллийн хөлс 3.000.000 төгрөг, нийт 77.546.350 төгрөг гаргуулах”-аар нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлснийг шүүгчийн 2024 оны 4 дүгээр сарын 01-ний өдрийн 181/ШЗ2024/....8 дугаар захирамжаар хүлээн авахаас татгалзсан,

9. Шүүгчийн 2024 оны 4 дүгээр сарын 05-ны өдрийн 181/ШЗ2024/...81 дүгээр захирамжаар хариуцагчийн нэмэгдүүлсэн сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагаас зарим хэсгийг хүлээн авч, үлдэх хэсгийг хүлээн авахаас татгалзаж, хариуцагчийн нотлох баримт гаргуулах хүсэлтийг ханган 2024 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн 14 цаг 30 минут хүртэл хойшлуулсан,

10. Шүүгчийн 2024 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн 181/ШЗ2024/...02 дугаар захирамжаар хариуцагчийн үзлэг хийлгэх хүсэлтийг хангахаас татгалзаж,  нотлох баримт гаргуулах хүсэлтийг хангаж, хилийн чанадад нотлох баримт бүрдүүлэхээр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлсэн,

11. Улсын дээд шүүхийн Тамгын газрын  2025 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн 0...5 дугаар албан бичгээр дээрх захирамжид заасан нотлох баримтыг “Р” ХК-ийн ирүүлснийг Баянзүрх, Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхэд ирүүлсэн,

12. Баянзүрх, Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн 2025 оны 02 дугаар сарын 24-ний өдрийн ...3 дугаар албан бичгээр “Р” ХК-ийн ирүүлсэн нотлох баримтыг орчуулуулахаар Эд хүргүүлснийг, 2025 оны 4 дүгээр сарын 09-ний өдөр шүүхэд орчуулгын хамт ирүүлсэн,

13. Тус шүүхийн шүүгчийн 2025 оны 5 дугаар сарын 06-ны өдрийн 191/ШЗ2025/...8 дугаар захирамжаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг сэргээж, 6 дугаар сарын 05-ны өдрийн 191/ШЗ2025/...2 дугаар захирамжаар шүүх хуралдааны товыг өөрчлөн 2025 оны 6 дугаар сарын 06-ны өдрийн 09 цаг 30 минутад товлосон,

14. Шүүгчийн 2025 оны 6 дугаар сарын 06-ны өдрийн 191/ШЗ2025/...49 дүгээр захирамжаар хариуцагчийн өмгөөлөгчийн “шүүх хуралдаан хойшлуулах  тухай” хүсэлтийг хангаж, шүүх хуралдааныг 2025 оны 8 дугаар сарын 11-ний өдрийн 13 цаг 30 минут хүртэл хойшлуулан, шүүхийн даалгаврын холбогдох хэсэг бүрэн биелэгдсэн эсэх талаар мэдээлэл ирүүлэхийг Улсын дээд шүүхийн Тамгын газарт даалгасан үйл баримт тогтоогдоно.

Дээрх иргэний хэрэгт хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулж буй шүүгч Ц.Амармэндэд холбогдуулсан нэхэмжлэгч Х.А гомдол гаргаж, өргөдлийн үндэслэлээ “хэрэг хуваарилагдсанаас хойш шүүгч нь хариуцагч М.Б-ын нөлөөнд автаж түүнд давуу байдал үүсгэн, гаргасан хүсэлт болгоныг хангадаг, нэхэмжлэгчийн гаргасан хүүхдүүдийн сургалтын төлбөрийн талыг гаргуулах хүсэлтийг гомдол гаргах эрхгүйгээр хүлээж авахаас татгалзсан, хүсэлт шийдвэрлэсэн нэрийдлээр төрийн байгууллага болон бусад хувийн хэвшлийн байгууллага, ажлын газар руу удаа дараа хувийн эмзэг мэдээлэл агуулсан шүүх хурлын тэмдэглэл, захирамжуудыг явуулж баримт гаргуулан авсан, хуулиар тогтоосон хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацааг хэтрүүлсэн” гэх агуулгаар тодорхойлжээ.

Нэг. Хэрэг хуваарилагдсанаас хойш шүүгч нь хариуцагч М.Б-ын нөлөөнд автаж түүнд давуу байдал үүсгэн гаргасан хүсэлт болгоныг хангадаг, нэхэмжлэгчийн гаргасан хүүхдүүдийн сургалтын төлбөрийн талыг гаргуулах хүсэлтийг гомдол гаргах эрхгүйгээр хүлээж авахаас татгалзсан гэх үндэслэлийн тухайд:

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1-д “Хэргийн оролцогчоос өөрийн шаардлага ба татгалзлаа үндэслэж байгаа, шүүх хэргийг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий, хуульд заасан арга хэрэгслээр олж авсан бодит нөхцөл байдлыг тогтооход шаардлагатай аливаа баримтат мэдээллийг нотлох баримт гэнэ”, 38 дугаар зүйлийн 38.1-д “Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч нь өөрийн шаардлага ба татгалзлын үндэс болж байгаа байдлын талаарх нотлох баримтаа өөрөө гаргаж өгөх, цуглуулах үүрэгтэй”, 38.6-д “Хэргийг хянан шийдвэрлэхэд зайлшгүй шаардлагатай нотлох баримт нь төрийн болон албаны нууц, байгууллагын нууц, хүний эмзэг мэдээлэлтэй холбоотой, өөр улс, орон нутагт байгаа учраас зохигч тэдгээрийг өөрөө олж авах боломжгүй, ...тохиолдолд нотлох баримтыг хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр шүүх бүрдүүлнэ” гэж заасан.

Хариуцагч талаас анх 2022 оны 5 дугаар сарын 04-ний өдөр сөрөг нэхэмжлэл гаргасантай холбоотой нотлох баримт гаргуулах хүсэлт гаргасныг тухайн үед хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулж байсан шүүгч Г.Э 2022 оны 6 дугаар сарын 27-ны өдрийн 181/ШЗ2022/...5 дугаар захирамжаар хангаж, уг захирамжийн дагуу үл хөдлөх эд хөрөнгө болон тээврийн хэрэгслийн өмчлөгчийн талаар лавлагаа ирсэн ч хэргийг анхан шатны шүүхэд буцааснаас хойш дахин хариуцагч болон хариуцагчийн өмгөөлөгч нар хүсэлт гаргасныг шүүгч Ц.Амармэнд  2023 оны 10 дугаар сарын 06-ны өдрийн 181/ШЗ2023/....0 дугаар захирамжаар хангаж шийдвэрлэснийг хууль зөрчсөн гэж үзэхгүй.

Тодруулбал, өмнөх шүүгчийн захирамжаар холбогдох лавлагааг эрх бүхий байгууллагаас гаргуулснаас хойш нэлээдгүй цаг хугацаа өнгөрсөн, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр буцаасан магадлалд тээврийн хэрэгслийн одоо эзэмшигчийн талаарх лавлагаа тодорхой бус гэж дүгнэсэн байх тул дахин түүхчилсэн лавлагаа гаргуулах хүсэлтийг хангах нь дээр дурдсан хуулийн зохицуулалтад нийцэх бөгөөд  лавлагаагаар өмчлөгч өөрчлөгдсөн мэдээлэл ирснийг тэмдэглэх нь зүйтэй.

Мөн нэхэмжлэгчийн нэмэгдүүлсэн шаардлагыг хүлээн авахаас татгалзсан шүүгчийн ажиллагаа хуулийн илт тодорхой заалтыг зөрчөөгүй байна.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 65 дугаар зүйлийн 65.1-д “Шүүгч дараах тохиолдолд захирамж гарган нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзана”: 65.1.11-д “энэ хуулийн 62 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангаагүй байвал”, 170 дугаар зүйлийн 170.1-д “Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч энэ хуулийн 20.1, 38.9, 65.1.1-65.1.8, 65.1.10, 69.1, 92.4, 97.1, 100.2 дахь хэсэг, 80, 117, 124 дүгээр зүйлд заасан шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж, шийтгэвэрт гарсан өдрөөс нь хойш 10 хоногийн дотор тухайн шатны шүүхэд гомдол гаргаж болно” гэж заасан.

Шүүгчийн  2023 оны 4 дүгээр сарын 01-ний өдрийн 181/ШЗ2024/....8 дугаар захирамжаар “...нэхэмжлэл болон ихэсгэсэн шаардлага нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 62 дугаар зүйлд заасан бүрдүүлбэрийн шаардлага хангасан байх ёстой. Нэхэмжлэлийн үндэслэл шаардлага тодорхой бус ойлгомжгүй” гэж дүгнэн нэхэмжлэгчийн нэмэгдүүлсэн шаардлагыг хүлээн авахаас татгалзаж, уг захирамжид гомдол гаргах эрхгүй гэж заасан нь хуулийн дээрх заалтыг зөрчөөгүй байна.

Өөрөөр хэлбэл Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 65 дугаар зүйлийн 65.1.11-д зааснаар гаргасан шүүгчийн захирамжид хуулийн 170 дугаар зүйлд зааснаар гомдол гаргах эрх олгогдоогүй.

Түүнчлэн Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.1-д “Шүүх хэргийн оролцогчийн гаргасан нотлох баримтыг тал бүрээс нь бодитойгоор харьцуулан үзсэний үндсэн дээр нотлох баримтыг өөрийн дотоод итгэлээр үнэлнэ” гэж заасан бөгөөд шүүгч хэрэгт авагдсан нотлох баримтуудыг дотоод итгэлдээ тулгуурлан хэрхэн үнэлж, хууль хэрэглэх нь түүний хараат бус, бүрэн эрхэд хамаардаг тул хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад зохигч талуудаас гаргасан хүсэлтийг шийдвэрлэсэн шүүгчийн захирамжийн хууль зүйн үндэслэлийг хянах, нотлох баримтыг үнэлэх эрх Сахилгын хороонд хуулиар олгогдоогүй болно.

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Дөчин долоодугаар зүйлийн 1-д “Монгол Улсад шүүх эрх мэдлийг гагцхүү шүүх хэрэгжүүлнэ”, 2-т “Ямар ч нөхцөлд хуулиас гадуур шүүх байгуулах, шүүх эрх мэдлийг өөр байгууллага эрхлэн хэрэгжүүлэхийг хориглоно” гэж заасан билээ.

Хоёр. Хүсэлт шийдвэрлэсэн нэрийдлээр төрийн байгууллага болон бусад хувийн хэвшлийн байгууллага, ажлын газар руу удаа дараа хувийн эмзэг мэдээлэл агуулсан шүүх хурлын тэмдэглэл, захирамжуудыг явуулж баримт гаргуулан авсан гэх үндэслэлийн тухайд:

Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2023 оны 4 дүгээр сарын 21-ний өдрийн 210/МА2023/....4 дүгээр магадлалаар шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр анхан шатны шүүхэд буцаахдаа “...хариуцагч талын хүсэлт, түүнийг шийдвэрлэсэн шүүгчийн захирамжаас үзвэл шүүхэд урьдаас хөдөлбөргүй үнэн гэж тогтоогдсон ямар ч нотлох баримт байж болохгүй тухай Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.3, хэргийг хянан шийдвэрлэхэд зайлшгүй шаардлагатай нотлох баримт нь хувь хүний нууцтай холбоотой, зохигч өөрөө олж авах боломжгүй бол хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр тухайн баримтыг шүүхийн журмаар бүрдүүлэх тухай мөн хуулийн 38 дугаар зүйлийн 38.6 дахь хэсэгт заасантай тус тус нийцээгүй гэж үзнэ.  ...Зохигчдын тайлбар, хэрэгт авагдсан баримтаар дээр дурдсан маргаантай үйл баримт бүрэн тогтоогдоогүй, нотлох баримтыг шүүх дутуу бүрдүүлсэн, гэрлэгчдийн хэн нэгний нэр дээр байгаа гэх маргаж буй эд хөрөнгийн талаар лавлагаа авах тухай хүсэлтийг шүүхийн журмаар бүрдүүлэлгүй хууль зөрчсөнийг давж заалдах шатны шүүх залруулах боломжгүй” гэж дүгнэсэн.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 127 дугаар зүйлийн 127.1-д “Гэрлэлт цуцлах үед эхнэр буюу нөхөр нь хүнд өвчтэй, хөдөлмөрийн чадваргүй, эдийн засгийн хувьд зайлшгүй туслалцаа шаардлагатайгаас тэтгэвэр гаргуулах, хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгө хуваах, насанд хүрээгүй хүүхдийг хэний асрамжид үлдээх талаар гарсан маргааныг шүүх гэрлэлт цуцлах нэхэмжлэлтэй хамт шийдвэрлэж болно” гэж зааснаар шүүх гэрлэлт цуцлах нэхэмжлэлтэй хамт гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгийг хуваах маргааныг шийдвэрлэхдээ гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын өмч болон гэр бүлийн гишүүний хуваарьт хөрөнгө тус бүрийг тодорхой тогтоох нь хэргийг хянан шийдвэрлэхэд чухал ач холбогдолтой байдаг.

 Иймд Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 38 дугаар зүйлийн 38.6-д “Хэргийг хянан шийдвэрлэхэд зайлшгүй шаардлагатай нотлох баримт нь төрийн болон албаны нууц, байгууллагын нууц, хүний эмзэг мэдээлэлтэй холбоотой; өөр улс, орон нутагт байгаа учраас зохигч тэдгээрийг өөрөө олж авах боломжгүй; түүнчлэн туршилт, үзлэг, таньж олуулах, шинжилгээ хийлгэх, гэрчийн мэдүүлэг авах тохиолдолд нотлох баримтыг хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр шүүх бүрдүүлнэ” гэж заасныг баримтлан, дээд шатны шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрийг биелүүлж холбогдох байгууллагаас нотлох баримт гаргуулахаар шийдвэрлэснийг хууль зөрчсөн, бусдад давуу байдал олгосон гэж үзэхээргүй байна.

Гурав. Хуулиар тогтоосон хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацааг хэтрүүлсэн гэх үндэслэлийн тухайд:

 Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 71 дүгээр зүйлийн 71.1-д “Хуулиар өөр хугацаа тогтоогоогүй бол хэрэг үүсгэсэн өдрөөс хойш 60 хоног, давж заалдах болон хяналтын шатны шүүхээс хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр ирүүлсэн бол шүүгч хэргийг хүлээж авснаас хойш 30 хоногийн дотор тус тус шийдвэрлэнэ”, 71.2-т “Энэ хуулийн 71.1-д заасан хугацааг тухайн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөнөөс нэг удаа 30 хүртэл хоногоор сунгаж болно” гэж заасан.

Шүүгч Ц.Амармэнд нь Х.А-ын нэхэмжлэлтэй М.Б-д холбогдох хэргийг 2023 оны 6 дугаар сарын 19-ний өдөр хүлээн авч, тус шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөний 2023 оны  7 дугаар сарын 06-ны өдрийн 181/ЗТ2023/....3 дугаар тогтоолоор хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацааг 30 хоногоор сунгасан байх ба уг хугацаанаас тооцвол 2023 оны 8 дугаар сарын 05-ны өдөр хуулиар тогтоосон хугацаа дууссан гэж үзнэ.

Тэрээр 2023 оны 8 дугаар сарын 08-ны өдрөөс 9 дүгээр сарын 06-ны өдрийг дуустал ээлжийн амралттай байсан байх ба хэргийг хянан хэлэлцэх шүүх хуралдааныг 10 дугаар сарын 06-ны өдрийн 10 цаг 30 минутад товлосноос хойш  хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг тасралтгүй явуулж, зохигчдын гаргасан хүсэлтийг ханган нотлох баримт бүрдүүлэх ажиллагаа хийсэн, шүүх хуралдаан хойшлуулсан нь тогтоогдоно.

Тодруулбал: хариуцагч болон хариуцагчийн өмгөөлөгчөөс шүүхийн журмаар нотлох баримт гаргуулахаар хэд хэдэн хүсэлт гаргасныг тухай бүр хангаж холбогдох эрх бүхий байгууллагуудад хүргүүлсэн, эрх бүхий байгууллагууд нь шүүгчийн захирамжид заасан нотлох баримтуудыг ирүүлсэн, мөн хилийн чанадад нотлох баримт бүрдүүлэх захирамж гаргаж захирамжийг орчуулгын төвөөр орчуулуулан эрх бүхий байгууллагад хүргүүлсэн, үүнтэй холбоотойгоор хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлсэн, хилийн чанадад бүрдүүлсэн нотлох баримт ирсний дараа уг нотлох баримтыг дахин орчуулгын төвөөр орчуулуулсан зэрэг шалтгаанаар  хуульд заасан хугацаа хэтэрсэн байна.

Харин шүүгч 2023 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрийн 1181/ШЗ2023/....30 дугаар захирамжаар шүүх хуралдааныг хойшлуулж, 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн 181/ШЗ2023/1...9 дүгээр захирамжаар хариуцагчийн өмгөөлөгчийн гаргасан “Х.А-ын ...тоот дансны дэлгэрэнгүй лавлагаа гаргуулах” хүсэлтийг хангаж шийдвэрлэснээс хойш 2024 оны 3 дугаар 06-ны өдөр шүүх хуралдааныг товлох хүртэл ажиллагаа хийгээгүй байх ба энэ талаар тайлбарлахдаа “...Тухайн хэргийн хувьд шүүх хуралдааныг хойшлуулсан хоорондын зай нь шүүхийн хэрэг, маргаан, ажлын ачаалал, нэг шүүгчид ногдох шүүх хурал, хэргийн тоо, шүүхийн захиргааны ажилтан, шүүгчийн туслахын ажлын ачаалал, шүүх хуралдааны танхимын хүрэлцээгүй байдал зэрэгтэй харьцуулахад боломжийн хугацаанд шүүх хуралдааныг товлон зарлаж, хуралдааныг явуулж байсан тул миний зүгээс шалтгаангүйгээр ажиллагаа хийхгүй удаашруулсан зүйл байхгүй. Мөн зөвхөн тухайн хэрэг, маргаан бус хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд байгаа маш олон хэргүүдийг 2022 онд анх хүлээн авсан байсан учир тэдгээрийн хурлыг мөн адил зарлах, хуралдааныг хийх шаардлага үүсэх нь зүй ёсны асуудал юм. Энэ хэрэг маргааны хувьд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацаа хэтэрсэн асуудал, ...шүүх, шүүгчийн ажлын ачаалалтай шалтгаант холбоотой учир шүүгчийн үйл ажиллагаанаас болж хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг санаатайгаар удаашруулсан зүйлгүй болно” гэжээ.

Шалгах ажиллагааны явцад тус шүүхийн Тамгын газраас шүүгчийн ажлын ачааллын судалгааг авч үзэхэд 2023 оны 4 дүгээр улиралд 216 нэхэмжлэл хүлээн авч 163 хэрэгт хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан, 211 шүүх хуралдаан зарлан 152 хэргийг шийдвэрлэж, 125 шийдвэр, 584 захирамж гаргасан бол 2024 оны 1 дүгээр улиралд 213 нэхэмжлэл хүлээн авч 118 хэрэгт хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан, 180 шүүх хуралдаан зарлан 162 хэргийг шийдвэрлэж, 104 шийдвэр, 615 захирамж гаргасан зэргээс үзвэл өндөр хэмжээний ачаалалтай ажиллаж байсан нь нотлогдож байх тул хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацааг санаатайгаар удаашруулсан гэж үзэхгүй.

Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т “хуулийн илт тодорхой заалтыг ноцтой, эсхүл удаа дараа зөрчсөн үйлдэл, эс үйлдэхүй гаргах” гэж заасныг Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчдийн хуралдааны 2025 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн 28 дугаар тогтоолоор тайлбарлахдаа “илт тодорхой заалт гэдгийг тухайн хуулийн заалт нь хоёрдмол утгагүй, нэг утга санааг эргэлзээгүй илэрхийлсэн, маргаангүй, хуулийн тодорхой бус ойлголтыг агуулаагүй, хуульчийн тусгай мэдлэг, хууль тайлбарлах арга, ур чадвар шаардахгүй, энгийн ухамсрын түвшинд шууд ойлгогдохуйц хуулийн зохицуулалт гэж ойлгоно”, “ноцтой зөрчих гэдгийг процессын хуулийн хувьд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүгч хуулиар хүлээлгэсэн үүрэг, хориглосон заалтыг зөрчсөн, хэрэгжүүлэх ёстой үүргээ хэрэгжүүлээгүй, эсхүл өөрт олгосон эрхээ хэтрүүлсэн, буруу хэрэгжүүлсний улмаас хэргийн оролцогчийн хэн нэгэнд илт (зүй бус) ашигтай байдал бий болсон, эсхүл хохирсон, хэргийн оролцогчийн үндсэн эрх ноцтой зөрчигдөхөд хүргэсэн үйлдэл, эс үйлдэхүйг ойлгоно” гэжээ.

Дээр дурдсан Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 71 дүгээр зүйлийн 71.1, 71.2-т заасан зохицуулалтууд тодорхой бус ойлголтыг агуулаагүй хуулийн илт тодорхой заалт мөн.

Гэвч шүүгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацаа хэтрүүлсэн нь зохигч талуудаас гаргасан удаа дараагийн хүсэлтийг шийдвэрлэсэн, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа тодорхой хугацаанд түдгэлзсэн, хилийн чанадад нотлох баримт бүрдүүлэхтэй холбоотойгоор ажиллагаа хийгдсэн, ажлын ачаалал өндөр байсан зэрэг шалтгаантай байх тул түүнийг хуулиар хүлээлгэсэн  хэрэгжүүлэх ёстой үүргээ хэрэгжүүлээгүй гэж үзэх боломжгүй бөгөөд уг хэрэг эцэслэн шийдвэрлэгдээгүй тул хэргийн оролцогчийн хэн нэгэнд илт (зүй бус) ашигтай байдал бий болсон, эсхүл хохирсон, хэргийн оролцогчийн үндсэн эрх ноцтой зөрчигдөхөд хүргэсэн гэж үзэхээргүй байна.

Дээрхийг нэгтгэн дүгнээд  Баянзүрх, Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч Ц.Амармэндийг Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т заасан зөрчил гаргаагүй гэж дүгнээд холбогдох сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох санал гаргав.” гэжээ.

Шүүгч Ц.Амармэнд тайлбартаа: “...1. Х.А-ын нэхэмжлэлтэй, М.Б-д холбогдох, гэрлэлт цуцлуулах, хүүхдийн асрамж, тэтгэлэг тогтоолгох, дундын эд хөрөнгөөс ногдох хэсгийг гаргуулах тухай хэргийг хянан шийдвэрлэсэн Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2023 оны 01 дүгээр сарын 25-ны өдрийн 181/ШШ2023/....3 дугаар шийдвэрийг Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2023 оны 4 дүгээр сарын 21-ний өдрийн 210/МА2023/....4 дүгээр магадлалаар хянаад, шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр анхан шатны шүүхэд буцаасан нь холбогдох журмын дагуу надад хуваарилагдсан.

2. Шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, дахин шийдвэрлүүлэхээр буцаасан магадлалын “ХЯНАВАЛ” хэсэгт “...хариуцагчаас гэрлэгчдийн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгөнд тооцож хуваалгах тухай сөрөг нэхэмжлэл гаргаж, улмаар эд хөрөнгүүдийн талаар лавлагаа, баримт бүрдүүлэх хүсэлтийг гаргаснаас шүүх зарим хэсгийг хангаж, зарим хэсгийг хангахгүй орхисон” талаар дурдсан, улмаар “хариуцагч талын хүсэлт, түүнийг шийдвэрлэсэн шүүгчийн захирамжаас үзвэл шүүхэд урьдаас хөдөлбөргүй үнэн гэж тогтоогдсон ямар ч нотлох баримт байж болохгүй тухай Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.3, хэргийг хянан шийдвэрлэхэд зайлшгүй шаардлагатай нотлох баримт нь хувь хүний нууцтай холбоотой, зохигч өөрөө олж авах боломжгүй бол хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр тухайн баримтыг шүүхийн журмаар бүрдүүлэх тухай мөн хуулийн 38 дугаар зүйлийн 38.6 дахь хэсэгт заасантай тус тус нийцээгүй” гэж, мөн “...хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож буй зохигч бодит байдалд нийцсэн тайлбар өгөх, хэрэг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой нотлох баримт гаргах үүрэгтэй бөгөөд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд талууд тэгш эрхтэй оролцох боломжийг шүүхийн зүгээс хангаж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг мэтгэлцэх зарчмын үндсэн дээр хэрэгжүүлэх”, “...зохигчдын тайлбар, хэрэгт авагдсан баримтаар дээр дурдсан маргаантай үйл баримт бүрэн тогтоогдоогүй, нотлох баримтыг шүүх дутуу бүрдүүлсэн, гэрлэгчдийн хэн нэгний нэр дээр байгаа гэх маргаж буй эд хөрөнгийн талаар лавлагаа авах тухай хүсэлтийг шүүхийн журмаар бүрдүүлэлгүй хууль зөрчсөнийг давж заалдах шатны шүүх залруулах боломжгүй...” гэж дүгнэн шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, дахин шийдвэрлүүлэхээр буцаасан.

3. Уг хэрэг надад хуваарилагдсанаас хойш 2023 оны 10 дугаар сарын 06, 2023 оны 11 дүгээр сарын 01, 2024 оны 3 дугаар сарын 06, 2024 оны 4 дүгээр сарын 05, 2024 оны 5 дугаар сарын 01, 2025 оны 6 дугаар сарын 06-ны өдрүүдэд тус тус шүүх хуралдааныг зарлан хуралдуулж, хэргийн оролцогчдын хүсэлтийг шийдвэрлэсэн бөгөөд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд зохигчийн гаргасан хүсэлтийн дагуу холбогдох ажиллагаануудыг хуулиар тогтоосон журмын дагуу явуулж байгаа болно. Иймд шүүх хуралдааныг 6-7 удаа хойшлуулсан асуудал нь хэргийн оролцогч нарын хүсэлтийг хүлээн авч, мэтгэлцэх эрхээр нь хангасантай холбоотой.

4. Өргөдөл гаргагч нь “хариуцагч М.Б-ын хүсэлтийг шийдвэрлэсэн нэрийдлээр төрийн байгууллага болон бусад хувийн хэвшлийн байгууллага, миний ажлын газар руу удаа дараа миний хувийн, эмзэг мэдээлэл агуулсан шүүх хурлын тэмдэглэл, захирамжуудыг явуулж баримт гаргуулан авсан, мөн хариуцагч М.Б-ын шүүхэд гаргасан хүсэлт болгоныг хангаж, тодорхойгүй хүсэлт байсан хэдий ч түүнийг хүсэлтийг өмнөөс нь тодруулж дахин дахин асууж шийдвэрлэж байгаа нь намайг ялгаварлан гадуурхаж сэтгэл санааны дарамтад оруулан, хуулиар тогтоосон хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацааг санаатай хийдүүлэн ашиглаж, миний болон 2 хүүхдийн минь эрхийг зөрчиж, ялгаварлаж байгаа нь шүүгчийн ёс зүйн хэм хэмжээг зөрчсөн, хуулиар хориглосон үйлдэл” гэжээ.

Шүүх бүрэлдэхүүн, шүүгчдээс хуралдааны явцад гаргасан хүсэлтийг нь тодруулах үүднээс зохигч талуудаас асуулт асууж хариулт авах нь хэргийн оролцогчийн аль нэг талд үйлчилсэн, зөвлөгөө өгсөн, эсхүл бусдад давуу байдал олгосон үйлдэл огт биш. Иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд шүүх талуудыг мэтгэлцүүлэхэд чиглүүлэх, мэтгэлцэх нөхцөлийг хангах, маргааны зүйлийг тодруулах чиг үүрэгтэй талаар Улсын дээд шүүхийн удаа дараагийн зөвлөмж, тайлбарт заасан.

Мөн Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 38 дугаар зүйлийн 38.6-д “хэргийг хянан шийдвэрлэхэд зайлшгүй шаардлагатай нотлох баримт нь төрийн болон албаны нууц, байгууллагын нууц, хүний эмзэг мэдээлэлтэй холбоотой; өөр улс, орон нутагт байгаа учраас зохигч тэдгээрийг өөрөө олж авах боломжгүй; түүнчлэн туршилт, үзлэг, таньж олуулах, шинжилгээ хийлгэх, гэрчийн мэдүүлэг авах тохиолдолд нотлох баримтыг хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр шүүх бүрдүүлэх”-ээр заасан, хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр тухайн маргаж байгаа асуудалд хамаарах баримтыг холбогдох газруудаас бүрдүүлэх ажиллагааг явуулсан болно.

5. Тухайн хэрэг маргааны хувьд анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг давж заалдах шатны шүүхээс хүчингүй болгож, дахин шийдвэрлүүлэхээр буцаасан бөгөөд давж заалдах шатны шүүхийн магадлалд шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгосон үндэслэлийг заасан, уг үндэслэлийн дагуу тодруулбал зохих зүйлийг тодруулах, хэргийн оролцогчийн шүүхэд гаргасан нэхэмжлэл, түүнд хамаарах хүсэлтийн дагуу баримт бүрдүүлэх зэрэг ажиллагааг Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан журмын дагуу явуулж байгаа болно.

6. Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгчийн 2024 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн 181/Ш32024/...02 дугаар “Хилийн чанадад нотлох баримт бүрдүүлэхээр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлэх тухай” захирамжаар хариуцагч М.Б-ын “нотлох баримт бүрдүүлэх тухай” хүсэлтийг хангаж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлсэн байна.

Монгол Улсын дээд шүүхийн Тамгын газрын 2025 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн 0...5 дугаар албан бичгээр ирүүлсэн дээрх шүүхийн даалгаврын хариуг Баянзүрх, Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн 2025 оны 02 дугаар сарын 24-ны өдрийн ...2 албан бичгээр “Э орчуулгын төв”-д хүргүүлсэн, гадаад хэл дээрх баримтын орчуулга ирсэнтэй холбоотойгоор хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг сэргээж, 2025 оны 6 дугаар сарын 05-ны өдөр хуралдааныг товлосон.

Гэвч өмнөх шүүх хуралдаан дуусгавар болоогүйн улмаас шүүх хуралдааныг 2025 оны 6 дугаар сарын 06-ны өдрөөр хойшлуулан товлож, мөн өдрийн шүүх хуралдааныг хэргийн оролцогчийн гаргасан хүсэлтээр дахин хойшлуулсан. Дараагийн шүүх хуралдааныг шүүгчийн ээлжийн амралт эхлэх болсонтой холбоотойгоор 2025 оны 8 дугаар сарын 11-ний өдрийг хүртэлх хугацаагаар хойшлуулсан болно.

7. Өргөдөл гаргагч нь “шүүгч нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулахдаа ёс зүйн зөрчил, гаргаж, хэргийн оролцогчийн хуулиар олгогдсон эрхээ хамгаалуулах боломжийг хясан боогдуулж чирэгдүүлсэн, хариуцагч М.Б-ын нөлөөнд автан, хүсэлт болгоныг хангах зэргээр ялгаварлан гадуурхаж, сэтгэл санааны дарамтад оруулан, хуулиар тогтоосон хэрэг хянан шийдвэрлэж ажиллагааны хугацааг санаатай хийдүүлэн ашиглаж, бусдын эрхийг зөрчиж, ялгаварлаж байгаа нь шүүгчийн ёс зүйн хэм хэмжээг зөрчсөн, хуулиар хориглосон үйлдэл гаргасан” гэж дурдсан боловч эдгээр үйлдлийг миний бие гаргаагүй, нэхэмжлэгчийн гомдол үндэслэлгүй тул сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.

Шүүгч Ц.Амармэнд нэмэлт тайлбартаа:       “...Х.А-ын нэхэмжлэлтэй, М.Б-д холбогдох хэрэг нь дээд шатны шүүхээс хүчингүй болж ирснээс хойш анхны шүүх хуралдааныг 2024 оны 10 дугаар сарын 06-ны өдөр товлон хуралдуулсан, хэргийн оролцогчдын хүсэлтийг шийдвэрлэж, дараагийн хуралдааныг 2024 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрийг хүртэл хойшлуулсан.

Товлогдсон шүүх хуралдааныг 11 цаг 30 минутад товлосон боловч Б.Б-ий нэхэмжлэлтэй, “И” ХХК нарт холбогдох хэргийн шүүх хуралдаан дуусаагүй үргэлжилсэнтэй холбоотойгоор хуралдааны товыг өөрчилж, жич хойшлуулсан. Үдээс өмнөх шүүх хуралдаан ажлын цаг дуустал үргэлжлээгүй тохиолдолд дараагийн хурлын тов өөрчлөн хойшлуулах шаардлагагүй, өмнөх шүүх хурлыг дууссаны дараа үргэлжлээд явагддаг боловч зарим хэргийн оролцогч нар нь өөрсдөө тухайн хурлыг хойшлуулах санал гарган, өмнөх хурал нь дуусаагүй байхад хуралдаа орохгүй явах, өөрсдийн цаг зав, хүндэтгэх шалтгааны улмаас дараагийн хурлын товыг тогтоолгохгүй явах зэрэг шалтгааны улмаас шүүх хуралдааны тов өөрчлөн жич хойшлуулсан байх магадлалтай байна.

Дараагийн шүүх хуралдааныг шүүх өөрийн санаачилгаар 2024 оны 3 дугаар сарын 06-ны өдөр зарлан хуралдуулж, зохигчдын хүсэлтээр 2024 оны 4 дүгээр сарын 05-ны өдөр хүртэл хойшлуулсан, товлогдсон шүүх хуралдаанаар мөн зохигчийн хүсэлтийг шийдвэрлэж 2024 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийг хүртэлх хугацаагаар, 2024 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуралдааныг мөн зохигчийн хүсэлтээр хойшлуулахдаа хилийн чанадад нотлох баримт бүрдүүлэх хүсэлтийг шийдвэрлэж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлсэн, энэ захирамжид зохигчид гомдол гаргаагүй байна.

Захирамжид даалгасан ажиллагаанд холбогдох баримт ирсэнтэй холбоотойгоор 2025 оны 5 дугаар сарын 06-ны өдөр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг сэргээж, шүүх хуралдааныг 2025 оны 6 дугаар сарын 05-ны өдрийн 13 цаг 30 минутад товлосон боловч мөн өдрийн 14 цаг 30 минутад товлогдсон өөр хэргийн шүүх хуралдаан үргэлжилж байгаатай холбоотой маргааш нь буюу 2025  оны 6 дугаар сарын 06-ны өдрийн 09 цаг 30 минутад товлон, тухайн шүүх хуралдаанаар зохигчийн хүсэлтийн дагуу мөн хойшлуулах нөхцөл байдал бүрдсэн. Дараагийн шүүх хуралдааныг шүүгчийн ээлжийн амралттай холбогдуулан 2025 оны 8 дугаар сарын 11-ний өдрийн 13 цаг 30 минутад товлосон, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа одоогоор үргэлжилж байгаа болно.

Тухайн хэргийн хувьд шүүх хуралдааныг хойшлуулсан хоорондын зай нь шүүхийн хэрэг, маргаан, ажлын ачаалал, нэг шүүгчид ногдох шүүх хурал, хэргийн тоо, шүүхийн захиргааны ажилтан, шүүгчийн туслахын ажлын ачаалал, шүүх хуралдааны танхимын хүрэлцээгүй байдал зэрэгтэй харьцуулахад боломжийн хугацаанд шүүх хуралдааныг товлон зарлаж, хуралдааныг явуулж байсан тул миний зүгээс шалтгаангүйгээр ажиллагаа хийхгүй удаашруулсан зүйл байхгүй.

Мөн зөвхөн тухайн хэрэг маргаан бус хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд байгаа маш олон хэргүүдийг 2022 онд анх хүлээн авсан байсан учир тэдгээрийн хурлыг мөн адил зарлах, хуралдааныг хийх шаардлага үүсэх нь зүй ёсны асуудал юм.

Энэ хэрэг маргааны хувьд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацаа хэтэрсэн асуудал, хурлын хоорондох хугацаа удааширсан шалгаан нь хэргийн оролцогчийн шүүхэд гаргасан хүсэлттэй холбоотой, шүүх шүүгчийн ажлын ачаалалтай шалтгаант холбоотой учир шүүгчийн үйл ажиллагаанаас болж хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг санаатайгаар удаашруулсан зүйлгүй болно.

Тухайлбал Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн нэг шүүгчийн гар дээр дунджаар 180-250 гаруй хэрэг байнга байдаг байсан. 7 хоногийн 2 өдөр нь байнгын өөрийн хариуцсан хэрэг маргааны шүүх хуралдааныг явуулахаас гадна бусад 2-3 ажлын өдөрт нь шүүх бүрэлдэхүүний бусад хуралдаан, гомдлын хуралдааны бүрэлдэхүүнд оролцох болон гэрч асуух, үзлэг хийх, шүүгчдийн зөвлөгөөн, хэрэг маргаантай танилцах зэргээр шүүн таслах ажиллагааг явуулж, харин амралтын өдрүүдээр шүүхийн шийдвэр, бусад эрхийн актыг боловсруулах ажлыг гүйцэтгэж байсан, одоо ч энэ ажлын ачаалал буураагүй байгаа болохыг дурдах шаардлагатай байна.

Миний хувьд 2022 оны 7 дугаар сард шүүгчээр томилогдсоноос хойш 2022 оны 7 дугаар сарын 19-ний өдрөөс 2022 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдрийг хүртэлх хугацаанд 302 хэрэг маргаан, нэхэмжлэл, мөн 69 хүсэлтийг хүлээн авч, 309 удаагийн хуралдаан товлосон, 210 /5 сарын хугацаанд/ хэргийг шийдвэрлэсэн,1932 эрхийн акт боловсруулсан,

-2023 онд нийт 796 нэхэмжлэл, мөн 64 хүсэлтийг хүлээн авч, 767 хуралдаан товлож, үүнээс 370 гаруй хурал хойшилсон, 611 /нэг жилд/ хэргийг шийдвэрлэсэн, 5095 эрхийн акт,

-2024 онд 901 хэрэг нэхэмжлэл, мөн 63 хүсэлт хүлээн авч, 836 хуралдаан зарласнаас 380 гаруй хуралдаан хойшилсон, нийт 740 хэргийг хянан шийдвэрлэсэн, 5149 эрхийн акт,

-2025 оны 6 сарын байдлаар 244 нэхэмжлэл, 76 хүсэлт хүлээн авч, 371 хуралдаан зарласнаас 240 хэргийг хянан шийдвэрлэсэн, 2052 эрхийн акт тус тус боловсруулан гаргасан,

-үлдэгдэл хэргийн хувьд /2025 оны 6 дугаар сарын 18-ны өдрийн байдлаар/ 128 хэрэг гар дээр байгаа болно.

Нэг шүүгчийн зохист ачаалал буюу 1 жилд шийдвэрлэх иргэний хэргийн тооны хувьд 210 орчим хэргийг шийдвэрлэх тоон статистик судалгаа гарсан боловч боловсон хүчний байнгын орон тоо дутуу байдал, шүүхийн захиргааны ажилтны орон тоо дутуу, тогтворгүй байдал, хэтийдсэн их ачаалал, хэрэг маргаан, нэхэмжлэл их болсон, мөн бусад хүчин зүйлсээс шалтгаалан хэрэг маргааныг хугацаанд нь шийдвэрлэх боломжгүй нөхцөлийг бий болгож байна.

Шүүгчээр томилогдсон цаг хугацаанаас хойш 150-250 орчим хэрэг маргааныг байнгын хянаж байгаа, хэргийн оролцогч нарын гаргасан хүсэлт саналыг харгалзан үзэж, холбогдох ажиллагааг цаг тухайд нь хийх, нотлох баримт бүрдсэн, хэргийг хуралдаанаар шийдвэрлэх нөхцөл бүрдсэн тохиолдолд хэрэг маргааныг шийдвэрлэж байгаа болно.

Тухайн хэрэг маргаан нь давж заалдах шатны шүүхээс хүчингүй болж дахин хэлэлцүүлэхээр буцааж шийдвэрлэсэнтэй холбоотойгоор 2023 оны 6 дугаар сард надад хуваарилагдсанаас хойш 2023 оны 10 дугаар сарын 08-ны өдрийн шүүх хуралдааныг зарлах хүртэлх хугацаанд миний бие Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгч Н.О-аас гадна 2 шүүгчийн хамтаар /С.Х, А.Ц/ бусад шүүгч нарын ээлжийн амралттай байх хугацаанд зуны амралтын ажлын ачаалалд бусад шүүгчийг нөхөн ажилласан, улмаар 8 дугаар сарын 08-ны өдрөөс ээлжийн амралтаа авч, 9 дүгээр сарын 07-ны өдөр ажилдаа орсны дараагаар хэрэг, нэхэмжлэлүүдтэй танилцаж, шүүх хуралдааныг товлон хуралдуулсан байна.

Иргэний хэргийн шүүх хуралдааныг 6-7 удаа хойшлуулсан асуудал нь хэргийн оролцогч нарын хүсэлт, саналыг эрх тэгш хүлээн авч, мэтгэлцэх эрхээр нь хангасантай холбоотой байна. Иймд сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Иргэн Х.А нь “шүүгч Ц.Амармэнд нь 1 жил 9 сарын хугацаанд буюу 2023 оны 8 дугаар сард хэрэг хуваарилагдсанаас хойш хуульд заасан хугацааг хэтрүүлэн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулахдаа хариуцагч М.Б-ын нөлөөнд автаж түүнд давуу байдал үүсгэж, гаргасан хүсэлт болгоныг нь хангадаг; нэхэмжлэгч миний хүүхдүүдийн сургалтын төлбөрийн талыг гаргуулах хүсэлтийг хүртэл гомдол гаргах эрхгүйгээр хүлээн авахаас татгалзсан; хариуцагчийн хүсэлтийг шийдвэрлэсэн нэрийдлээр төрийн, хувийн хэвшлийн, тэр бүү хэл миний ажлын газар руу удаа дараа миний хувийн, эмзэг мэдээлэл агуулсан шүүх хуралдааны тэмдэглэл, захирамжуудыг явуулж баримт гаргуулсанд гомдолтой байна. Хуулиар хориглосон үйлдэл гаргасан үзэж байгаа тул сахилгын хэрэг үүсгэн хуулийн дагуу хариуцлага хүлээлгэж өгнө үү” гэх агуулгаар өргөдөл гаргажээ. /с.х-ийн 1-3 тал/

Илтгэгч гишүүн саналдаа “...өмнөх шүүгчийн захирамжаар холбогдох лавлагааг эрх бүхий байгууллагаас гаргуулснаас хойш нэлээдгүй цаг хугацаа өнгөрсөн, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр буцаасан магадлалд тээврийн хэрэгслийн одоо эзэмшигчийн талаарх лавлагаа тодорхой бус гэж дүгнэсэн байх тул дахин түүхчилсэн лавлагаа гаргуулах хүсэлтийг хангах нь ...хуулийн зохицуулалтад нийцэх бөгөөд  ...нэхэмжлэгчийн нэмэгдүүлсэн шаардлагыг хүлээн авахаас татгалзсан шүүгчийн ажиллагаа хуулийн илт тодорхой заалтыг зөрчөөгүй; ...шүүгчийн 2024 оны 4 дүгээр сарын 01-ний өдрийн 181/ШЗ2024/....8 дугаар захирамжаар “...нэхэмжлэл болон ихэсгэсэн шаардлага нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 62 дугаар зүйлд заасан бүрдүүлбэрийн шаардлага хангасан байх ёстой. Нэхэмжлэлийн үндэслэл шаардлага тодорхой бус ойлгомжгүй” гэж дүгнэн нэхэмжлэгчийн нэмэгдүүлсэн шаардлагыг хүлээн авахаас татгалзаж, уг захирамжид гомдол гаргах эрхгүй гэж заасан нь хуулийн заалтыг зөрчөөгүй; ...дээд шатны шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрийг биелүүлж холбогдох байгууллагаас нотлох баримт гаргуулахаар шийдвэрлэснийг хууль зөрчсөн, бусдад давуу байдал олгосон гэж үзэхээргүй; ...шүүгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацаа хэтрүүлсэн нь зохигч талуудаас гаргасан удаа дараагийн хүсэлтийг шийдвэрлэсэн, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа тодорхой хугацаанд түдгэлзсэн, хилийн чанадад нотлох баримт бүрдүүлэхтэй холбоотойгоор ажиллагаа хийгдсэн, ажлын ачаалал өндөр байсан зэрэг шалтгаантай байх тул түүнийг хуулиар хүлээлгэсэн  хэрэгжүүлэх ёстой үүргээ хэрэгжүүлээгүй гэж үзэх боломжгүй бөгөөд уг хэрэг эцэслэн шийдвэрлэгдээгүй тул хэргийн оролцогчийн хэн нэгэнд илт (зүй бус) ашигтай байдал бий болсон, эсхүл хохирсон, хэргийн оролцогчийн үндсэн эрх ноцтой зөрчигдөхөд хүргэсэн гэж үзэхээргүй” гээд шүүгч Ц.Амармэндийг Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т заасан зөрчил гаргаагүй гэж дүгнэсэн байна. /с.х-ийн 121-134 тал/

1. Иргэний хэргийн хариуцагчийн нөлөөнд автаж түүнд давуу байдал үүсгэн, гаргасан хүсэлт болгоныг нь хангадаг гэх тухайд:

Илтгэгч гишүүний саналын 8-9 дүгээр талд өргөдөлд дурдагдсан Х.А-ын нэхэмжлэлтэй, М.Б-д холбогдох гэрлэлт цуцлуулах, хүүхдийн асрамж тогтоон, тэтгэлэг гаргуулах тухай үндсэн нэхэмжлэлтэй, хариуцагч М.Б-ын нэхэмжлэгч Х.А-д холбогдуулсан хүүхдийн асрамж тогтоолгон, тэтгэлэг гаргуулах, гэр бүлийн дундын эд хөрөнгөөс өөрт болон хоёр хүүхдэд ногдох хэсэг гаргуулах тухай сөрөг нэхэмжлэлтэй иргэний хэргийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг дэлгэрэнгүй тэмдэглэсэн байна.

Сахилгын хэрэгт авагдсан баримтуудаас үзэхэд дээрх иргэний хэрэг нь 2023 оны 6 дугаар сарын 19-ний өдөр зохих хууль, журмын дагуу  шүүгч Ц.Амармэндэд хуваарилагдсанаас хойш

• хариуцагч М.Б нь 2023 оны 10 дугаар сарын 06-ны өдрийн шүүх хуралдаанд “сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлж, нотлох баримт  гаргуулах, шүүх хуралдаанд өмгөөлөгчтэй оролцох тухай”, түүний өмгөөлөгч “шүүх хуралдааныг хойшлуулах тухай” хүсэлт гаргасныг хэлэлцэн шүүгчийн мөн өдрийн 181/ШЗ2023/...0 дугаар захирамжаар сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлага ихэсгэснийг хүлээн авахаас татгалзаж, шүүх хуралдаанд өмгөөлөгчтэй оролцох, нотлох баримт гаргуулах хүсэлтүүдийг болон түүний өмгөөлөгчийн хүсэлтийг тус тус хангасан, /с.х-ийн 59-60 тал/
• хариуцагчийн өмгөөлөгч “нэхэмжлэгчийн ...банк дахь хадгаламжийн дансны дэлгэрэнгүй лавлагааг гаргуулах” тухай хүсэлт гаргасныг шүүгчийн 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн 181/ШЗ2023/1...9 дүгээр захирамжаар хангасан, /с.х-ийн 69 тал/
• нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Н.Н 2024 оны 3 дугаар сарын 06-ны өдрийн шүүх хуралдаанаар “шүүх хуралдаанд давхардсан тул хойшлуулах тухай”, хариуцагчийн өмгөөлөгч Д.Т “Хөвсгөл аймаг дахь сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд шүүх хуралдаанд оролцож байгаа тул тухайн шүүх хуралдаанд оролцох боломжгүй байна” гэх хүсэлт тус тус гаргасныг шүүгчийн мөн өдрийн 181/ШЗ2024/0...9 дүгээр захирамжаар хангасан, /с.х-ийн 73-74 тал/
• нэхэмжлэгч Х.А-ын “хүүхдүүдийн сургалтын төлбөрт төлсөн төлбөрийн тал болох 61.346.350 төгрөг, гэм хор, сэтгэл санааны хохиролд 13.200.000 төгрөг, өмгөөлөгчийн хөлс 3.000.000 төгрөг, нийт 77.546.350 төгрөгийг гаргуулах, гэр бүлийн дундын өмч гэж үзэн маргаж байгаа эд хөрөнгө нь миний хуваарьт хөрөнгө болохыг тогтоолгох тухай” гэх нэмэгдүүлсэн шаардлагыг шүүгчийн 2024 оны 4 дүгээр сарын 01-ний өдрийн 181/ШЗ2024/....8 дугаар захирамжаар хүлээн авахаас татгалзсан, /с.х-ийн 75-77 тал/
• хариуцагчийн “хүүхдүүдийг өөрийн асрамжид үлдээн, тэтгэлэг гаргуулах тухай сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагаасаа татгалзаж, гэр бүлийн дундын эд хөрөнгөөс өөрт ногдох хэсгийг гаргуулах” болгон тодруулж, гэр бүлийн дундын өмчлөлийн ямар эд хөрөнгөөс, хэдэн төгрөг гаргуулахаар нэхэмжилж буйгаа тодруулсан болон үүнтэй холбогдуулсан нотлох баримт гаргуулах тухай хүсэлт гаргасныг шүүх хуралдаанаар хэлэлцэн, шүүгчийн 2024 оны 4 дүгээр сарын 05-ны өдрийн 181/ШЗ2024/...81 дүгээр захирамжаар сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагаас болон нотлох баримт гаргуулах хүсэлтүүдийн заримыг хүлээн авч, заримыг хүлээн авахаас татгалзсан, /с.х-ийн 81-85 тал/
• хариуцагч “сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагаа ихэсгэж, үүнтэй холбогдуулан хилийн чанадад нотлох баримт бүрдүүлэх, үзлэг хийлгэх тухай” хүсэлтийг 2024 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн шүүх хуралдаанд гаргаж, шүүгчийн мөн өдрийн 181/ШЗ2024/...02 дугаар захирамжаар сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагаа ихэсгэснийг хүлээн авч, Их Британи Умард Ирландын нэгдсэн хаант улсын Лондон хотод байрлах “Р” ХК, Т банкнаас болон “...банк” ХХК-иас нотлох баримтууд гаргуулах хүсэлтүүдийг хангаж, үзлэг хийлгэх хүсэлтийг хангахаас татгалзсан, /с.х-ийн 89-91 тал/
• хариуцагчийн өмгөөлөгчийн “Их Британи Умард Ирландын нэгдсэн хаант улсын Лондон хотын Т банкнаас лавлагаа ирээгүй тул шүүгчийн 181/ШЗ2024/...02 дугаар захирамжийн биелэлт хангуулах тухай” хүсэлт гаргасныг 2025 оны 6 дугаар сарын 06-ны өдөр гаргасныг шүүгчийн мөн өдрийн 191/ШЗ2025/...9 дүгээр захирамжаар хангаж, шүүхийн даалгаврын холбогдох хэсэг биелэгдсэн эсэх, хэрэв шүүхийн даалгаврын хариу ирээгүй бол ямар шалтгааны улмаас ирээгүй байгаа талаарх мэдээлэл ирүүлэхийг Монгол Улсын дээд шүүхийн Тамгын газарт даалгажээ. /с.х-ийн 104-105 тал/

Дээрхээс үзэхэд шүүгч Ц.Амармэнд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулах явцад нэхэмжлэгч Х.А 1 удаа нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлснээс өөрөөр хүсэлт гаргаагүй, түүний өмгөөлөгч Н.Н “шүүх хуралдааныг хойшлуулах тухай” хүсэлтийг 1 удаа, хариуцагч М.Б сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагаа 3 удаа нэмэгдүүлэн, 1 удаа сөрөг нэхэмжлэлийн зарим шаардлагаасаа татгалзаж, 1 удаа тодруулан, “нотлох баримт гаргуулах тухай” хүсэлтийг 3 удаа, хариуцагчийн өмгөөлөгч Д.Т-аас “нотлох баримт гаргуулах тухай” хүсэлтийг 1 удаа, “шүүх хуралдааныг хойшлуулах тухай” хүсэлтийг 1 удаа, “шүүгчийн захирамжийн биелэлтийг хангуулах тухай” хүсэлтийг 1 удаа тус тус гаргасныг тухай бүр шийдвэрлэсэн байна.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1 дэх хэсэгт “Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх ажиллагаа /цаашид "хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа" гэх/ нь хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсрол болон бусад байдал, хуулийн этгээдийг өмчийн хэлбэр, эрх хэмжээгээр нь ялгаварлахгүй эрх тэгш байх зарчимд үндэслэн явагдана”, 26 дугаар зүйлийн 26.1 дэх хэсэгт “Хэргийн зохигч гэдэгт нэхэмжлэгч, хариуцагч, хуульд заасны дагуу тэдгээртэй эрх зүйн хувьд ижил эрх, үүрэгтэйгээр хэрэгт оролцож байгаа этгээд хамаарна” гэж зааснаар эрх тэгш, ижил эрх, үүрэгтэйгээр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцох бөгөөд хэргийн оролцогч нь мөн хуулийн 25 дугаар зүйлийн 25.2.2-т, 38 дугаар зүйлийн 38.1 дэх хэсэгт тус тус зааснаар нэхэмжлэгч нэхэмжлэлийн шаардлагаа, хариуцагч түүнийг үгүйсгэх, татгалзах үндэслэл, тайлбар, холбогдох баримтуудаа өөрөө нотлох, нотлох баримтыг цуглуулах, гаргаж өгөх үүрэгтэй.

Өөрөөр хэлбэл хэргийн оролцогч нотлох баримт бүрдүүлэх, шүүхэд гаргаж өгөх үүрэгтэй гэхдээ хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны аль ч шатанд Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 38 дугаар зүйлийн 38.6 дахь хэсэгт зааснаар өөрөө олж авах боломжгүй, төрийн, албаны, байгууллагын нууц, хүний эмзэг мэдээлэлтэй холбоотой, өөр улс, орон нутагт байгаа учраас зохигч тэдгээрийг өөрөө олж авах боломжгүй баримтуудыг шүүхийн журмаар бүрдүүлэх хүсэлтээ гаргах эрх нь нээлттэй байдаг.

Уг эрхийг шүүхээс хязгаарлахгүй ба шүүгч хэргийн оролцогчдын тайлбар, тэдгээрийн мэтгэлцээн, хавтаст  хэрэгт авагдсан баримтуудыг харьцуулан хэрэгт ач холбогдолтой эсэхийг өөрийн дотоод итгэлээр үнэлэх хүсэлтийг хангах эсэхийг шийдвэрлэх нь шүүгчид хуулиар олгосон бүрэн эрхэд хамаарна.

Иймд илтгэгч гишүүний “...хариуцагч анх 2022 оны 5 дугаар сарын 04-ний өдөр сөрөг нэхэмжлэл гаргасантай холбоотой нотлох баримт гаргуулах хүсэлт гаргасныг тухайн үед хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулж байсан шүүгч Г.Э ...хангаж, уг захирамжийн дагуу үл хөдлөх эд хөрөнгө болон тээврийн хэрэгслийн өмчлөгчийн талаар лавлагаа ирсэн ч хэргийг анхан шатны шүүхэд буцааснаас хойш дахин хариуцагч болон хариуцагчийн өмгөөлөгч нар хүсэлт гаргасныг шүүгч Ц.Амармэнд  ...хангаж шийдвэрлэснийг хууль зөрчсөн гэж үзэхгүй. Тодруулбал, өмнөх шүүгчийн захирамжаар холбогдох лавлагааг эрх бүхий байгууллагаас гаргуулснаас хойш нэлээдгүй цаг хугацаа өнгөрсөн, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр буцаасан магадлалд тээврийн хэрэгслийн одоо эзэмшигчийн талаарх лавлагаа тодорхой бус гэж дүгнэсэн байх тул дахин түүхчилсэн лавлагаа гаргуулах хүсэлтийг хангах нь дээр дурдсан хуулийн зохицуулалтад нийцнэ...” гэж дүгнэсэн нь үндэслэлтэй байх тул хүлээн авах нь зүйтэй гэж үзлээ.

2. Иргэний хэргийн нэхэмжлэгч миний хүүхдүүдийн сургалтын төлбөрийн талыг гаргуулах хүсэлтийг хүртэл гомдол гаргах эрхгүйгээр хүлээн авахаас татгалзсан гэх тухайд:

Иргэний хэрэг  хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад нэхэмжлэгч нь хүсэлт гаргасан бус харин “хүүхдүүдийн сургалтын төлбөрт төлсөн төлбөрийн тал болох 61.346.350 төгрөг, гэм хор, сэтгэл санааны хохиролд 13.200.000 төгрөг, өмгөөлөгчийн хөлс 3.000.000 төгрөг, нийт 77.546.350 төгрөгийг гаргуулах, гэр бүлийн дундын өмч гэж үзэн маргаж байгаа эд хөрөнгө нь миний хуваарьт хөрөнгө болохыг тогтоолгох тухай” гэж нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлжээ.

Шүүгч дээрх шаардлагыг хүлээн авч танилцаад 2024 оны 4 дүгээр сарын 01-ний өдрийн 181/ШЗ2024/....8 дугаар захирамжаар “...хүүхдүүдийн сургалтын төлбөрийн талыг гаргуулах нэхэмжлэлийн шаардлага, үндэслэлийг тодруулахгүйгээр хүлээн авах, мэтгэлцүүлэх боломжгүй, ...нэхэмжлэлийн үндсэн шаардлагатай гэм хор, сэтгэл санааны хохиролд 13.200.000 төгрөг гаргуулах нэмэгдүүлсэн шаардлага хэрхэн холбогдож байгаа эсэх нь тодорхой бус,...зохигч гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын эл хөрөнгийн асуудлаар маргаантай байхад маргаанд дурдагдсан эд хөрөнгүүдээс алийг нь Х.А-ын өөрийн хуваарьт өмч хөрөнгө гэж маргаж байгааг нэхэмжлэлийн үндэслэл шаардлагад тодорхойлоогүй...” гэж үзээд нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр хангаагүй буюу Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 65 дугаар зүйлийн 65.1.11 дэх заалтад заасныг удирдлага болгон хүлээн авахаас татгалзсан байна. /с.х-ийн 75-77 тал/

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 170 дугаар зүйлийн 170.1 дэх хэсэгт “Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч энэ хуулийн 20.1, 38.9, 65.1.1-65.1.8, 65.1.10, 69.1, 92.4, 97.1, 100.2 дахь хэсэг, 80, 117, 124 дүгээр зүйлд заасан шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж, шийтгэвэрт гарсан өдрөөс нь хойш 10 хоногийн дотор тухайн шатны шүүхэд гомдол гаргаж болно” гэж заасан.

Өөрөөр хэлбэл хуулийн дээрх зохицуулалтад заасан үндэслэлүүдээс бусад үндэслэлээр гаргасан шүүгчийн захирамжид гомдол гаргах эрхгүй тул шүүгчийг зөрчил гаргасан гэж үзэхгүй.

Түүнчлэн шүүгч хавтаст хэрэгт авагдсан баримтуудын хүрээнд өөрийн дотоод итгэлээр хэргийн оролцогчдоос гаргасан хүсэлт, үндсэн болон сөрөг нэхэмжлэл, нэмэгдүүлсэн шаардлагыг хүлээн авахаас татгалзах эсэх нь тухайн шүүгчид хуулиар олгогдсон бүрэн эрх бөгөөд Шүүхийн сахилгын хороо шүүгчийн захирамжийн хууль зүйн үндэслэлийг хянах эрх хэмжээгүй болохыг дурдах нь зүйтэй.

3. Шүүгч төрийн, хувийн хэвшлийн, тэр бүү хэл миний ажлын газар руу удаа дараа миний хувийн, эмзэг мэдээлэл агуулсан шүүх хуралдааны тэмдэглэл, захирамжуудыг явуулж баримт гаргуулсан гэх тухайд:

Өргөдөлд дурдагдсан иргэний хэргийг өмнө нь Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Г.Э 2023 оны 01 дүгээр сарын 25-ны өдрийн шүүх хуралдаанаар хэлэлцэн 181/ШШ2023/....3 дугаар шийдвэрээр шийдвэрлэж, уг шүүхийн шийдвэрийг Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2023 оны 4 дүгээр сарын 21-ний өдрийн шүүх хуралдаанаар хариуцагчийн давж заалдах гомдлоор хязгаарлалгүй хэргийг бүхэлд нь хянасан байна. /с.х-ийн 46-48 тал/

Давж заалдах шатны шүүхийн 2023 оны 4 дүгээр сарын 21-ний өдрийн 210/МА2023/....4 дүгээр магадлалын “хянавал” хэсэгт “...Зохигчдын тайлбар, хэрэгт авагдсан баримтаар дээр дурдсан маргаантай үйл баримт бүрэн тогтоогдоогүй, нотлох баримтыг шүүх дутуу бүрдүүлсэн, гэрлэгчдийн хэн нэгний нэр дээр байгаа гэх маргаж буй эд хөрөнгийн талаар лавлагаа авах тухай хүсэлтийг шүүхийн журмаар бүрдүүлэлгүй хууль зөрчсөнийг давж заалдах шатны шүүх залруулах боломжгүй” гэж дүгнэн, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг дахин шийдвэрлүүлэхээр анхан шатны шүүхэд буцаажээ. /с.х-ийн 49-52 тал/

Магадлалыг нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Н.Н эс зөвшөөрч хяналтын журмаар гомдол гаргасан боловч Монгол Улсын дээд шүүхийн Иргэний хэргийн танхимын нийт шүүгчийн хуралдааны 2023 оны 6 дугаар сарын 07-ны өдрийн 001/ШХТ2023/....1 дүгээр тогтоолоор хяналтын гомдлыг хэлэлцүүлэхээс татгалзсан тул магадлал хуулийн хүчин төгөлдөр болж, дахин шийдвэрлүүлэхээр анхан шатны шүүхэд буцаахад шүүгч Ц.Амармэндэд хуваарилагдсан байна. /с.х-ийн 53 тал/

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 127 дугаар зүйлийн 127.1 дэх хэсэгт “Гэрлэлт цуцлах үед ...хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгө хуваах, насанд хүрээгүй хүүхдийг хэний асрамжид үлдээх талаар гарсан маргааныг шүүх гэрлэлт цуцлах нэхэмжлэлтэй хамт шийдвэрлэж болно”, Гэр бүлийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1 дэх хэсэгт “Энэ хуулийн 13-т зааснаас бусад тохиолдолд ...нэхэмжлэлийн дагуу гэрлэлт цуцлах асуудлыг шүүх шийдвэрлэнэ...”, 14.6 дахь хэсэгт “Гэрлэгчид ...хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгийг хуваах асуудлыг шүүх шийдвэрлэнэ” гэж тус тус заасан.

Шүүх гэрлэлт цуцлах маргааныг шийдвэрлэхдээ гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын өмч, тэдгээрийн хуваарьт хөрөнгийг тодорхой тогтоох, мөн  Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2023 оны 4 дүгээр сарын 21-ний өдрийн 210/МА2023/....4 дүгээр магадлалын “хянавал” хэсэгт дүгнэсэн ажиллагааг  зайлшгүй хийх шаардлагатай.

Иймд илтгэгч гишүүний “...дээд шатны шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрийг биелүүлж холбогдох байгууллагаас нотлох баримт гаргуулахаар шийдвэрлэснийг хууль зөрчсөн, бусдад давуу байдал олгосон гэж үзэхээргүй” гэж дүгнэснийг хүлээн авах нь зүйтэй.

4. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацааны тухайд:

Сахилгын хэрэгт авагдсан баримтууд болон илтгэгч гишүүний саналд тусгасан шүүгч Ц.Амармэндийн хэрэг хянан шийдвэрлэсэн ажиллагааг нэг бүрчлэн дурдсанаас үзэхэд шүүгч нь хэргийг 2023 оны 6 дугаар сарын 19-ний өдөр хүлээн авснаас хойш гишүүний санал гарсан 2025 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийг хүртэлх хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан байх боловч тодорхой хугацаануудад тасалдсан гэж харагдаж байна. Тодруулбал,

• 2023 оны 6 дугаар сарын 19-ний өдрөөс хэргийг сунгасан 2023 оны 7 дугаар сарын 06-ны өдрийг хүртэл,
• 2023 оны 7 дугаар сарын 06-ны өдрөөс 2023 оны 9 дүгээр сарын 27-ны өдрийг хүртэл,
• Шүүгчийн 2023 оны 11 дүгээр сарын 24-ний өдрийн 181/ШЗ2023/1...9 дүгээр захирамжаар шаардсан баримтыг ирүүлсэн “...банк” ХХК-ийн 2023 оны 11 дүгээр сарын 27-ны өдрөөс шүүх  хуралдааны товыг мэдэгдсэн 2024 оны 02 дугаар сарын 28-ны өдрийг хүртэлх хугацаанд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа тасалджээ.

Илтгэгч гишүүн нь шалгах ажиллагааны явцад шүүгч Ц.Амармэндийн 2023 оны ээлжийн амралтын хуваарь, өвчтэй чөлөөтэй байсан эсэх, мөн ачааллын судалгааг авчээ. /с.х-ийн 106 тал/

Баянзүрх, Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн Тамгын газрын 2025 оны 6 дугаар сарын 20-ны өдрийн ...0 дугаартай албан бичгийн хавсралтаар ирүүлсэн баримтуудаас үзэхэд Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн Тамгын газрын даргын 2023 оны 01 дүгээр сарын 10-ны өдрийн А/...1 дүгээр тушаалтай, “Ээлжийн амралт олгох тухай мэдэгдэл”-ээр шүүгч Ц.Амармэнд нь 2023 оны 8 дугаар сарын 08-ны өдрөөс 2023 оны 9 дүгээр 06-ны өдрийг дуустал ажлын 22 өдөр ээлжийн амралттай байсан, мөн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөний 2024 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 181/ЗТ2024/...1 дүгээр тогтоолоор шүүгч Ц.Амармэндэд 2024 оны 01 дүгээр сарын 16-ны өдрөөс 25-ны өдрийг хүртэл ажлын 8 өдөр чөлөө олгосон байх ба 2023 оны 796 нэхэмжлэл, 64 хүсэлт тус тус хүлээн авч, 767 шүүх хуралдаан товлон, 611 шийдвэр, нийт 5095 эрх зүйн акт гаргасан байна. /с.х-ийн 111-117 тал/

Мөн шүүгч нь “...тухайн хэргийн хувьд шүүх хуралдааныг хойшлуулсан хоорондын зай нь шүүхийн хэрэг, маргаан, ажлын ачаалал, нэг шүүгчид ногдох шүүх хуралдаан, хэргийн тоо, шүүхийн захиргааны ажилтан, шүүгчийн туслахын ажлын ачаалал, шүүх хуралдааны танхимын хүрэлцээгүй байдал зэрэгтэй харьцуулахад боломжит хугацаанд шүүх хуралдааныг товлон зарлаж, хуралдааныг явуулж байсан тул миний зүгээс шалтгаангүйгээр ажиллагаа хийхгүй удаашруулсан зүйл байхгүй. Мөн зөвхөн тухайн хэрэг, маргаан бус хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд байгаа маш олон хэргүүдийг 2022 онд анх хүлээн авсан байсан учир тэдгээрийн хурлыг мөн адил зарлах, хуралдааныг хийх шаардлага үүсэх нь зүй ёсны асуудал юм.

Энэ хэрэг маргааны хувьд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацаа хэтэрсэн асуудал, хурлаас хурлын хоорондох хугацаа удааширсан шалтгаан нь хэргийн оролцогчийн шүүхэд гаргасан хүсэлттэй холбоотой, шүүх, шүүгчийн ажлын ачаалалтай шалтгаант холбоотой учир шүүгчийн үйл ажиллагаанаас болж хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг санаатайгаар удаашруулсан зүйлгүй болно...” гэх бичгийн тайлбар ирүүлжээ. /с.х-ийн 105-108 тал/

Монгол Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн хуралдааны 2025 оны 28 дугаар “Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23 дахь заалтыг тайлбарлах тухай” тогтоолын “тайлбарлах нь” хэсэгт “илт тодорхой гэдэг нь ...процессын хуулийн тухайд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хүрээнд шүүгчид үүрэг хүлээлгэсэн, хориглосон, хатуу тогтоосон шинжтэй хуулийн заалт хамаарна, шүүгчид эрх буюу сонгох боломж олгосон заалт хамаарахгүй” гэж тайлбарласан.

Монгол Улсын дээд шүүхийн дээрх тайлбараас дүгнэвэл шүүгч нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад нэхэмжлэгч, хариуцагч, тэдгээрийн өмгөөлөгчийн хүсэлтээр шүүх хуралдааныг хойшлуулах, хариуцагч, түүний өмгөөлөгчийн хүсэлтийг хүлээн авч нотлох баримт бүрдүүлэхэд шүүхийн шаардсан баримтуудыг холбогдох байгууллагууд ирүүлэхэд тодорхой хугацаа шаардсан, Их Британи Умард Ирландын нэгдсэн хаант улсын Лондон хотод байрлах “Р” ХК, Т банкнаас буюу өөр улсаас нотлох баримт бүрдүүлэхээр шүүгчийн захирамжийг орчуулуулах, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлэх, ирсэн баримтыг мөн орчуулуулах зэрэгт хугацаа шаардагдахаас гадна тодорхой хугацаанд ээлжийн амралттай, чөлөөтэй байсан, ажлын ачаалал ихтэй ажиллаж байсан нь холбогдох баримтуудаар тогтоогдож байх тул шүүгчийг “ноцтой” зөрчил гаргасан гэж үзэхээргүй байна.

Гэхдээ шүүгч Ц.Амармэнд цаашид хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг явуулахдаа Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 71 дүгээр зүйлийн 71.1, 71.2 дахь хэсэгт заасан хуульд заасан хугацааг баримтлах, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хийгдэж байгаа ажиллагаануудын талаар иргэд, хэргийн оролцогчдод мэдээллийг тодорхой байдлаар өгч, ойлгуулахад анхаарч ажиллавал зохино.

Дээрхийг нэгтгэн дүгнэвэл шүүгч Ц.Амармэнд Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23 дахь заалтад заасан шүүгчид хориглосон зохицуулалтыг зөрчсөн зөрчил гаргасан гэх үйл баримт сахилгын хэрэгт авагдсан баримтуудаар тогтоогдоогүй тул илтгэгч гишүүний “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох санал”-ыг хүлээн авч, түүнд холбогдох сахилгын хэргийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгох нь зүйтэй гэж бүрэлдэхүүн шийдвэрлэв.

Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.1.2, 112.2, 112.4 дэх хэсэгт заасныг тус тус удирдлага болгон

ТОГТООХ нь:

1. Шүүхийн сахилгын хорооны гишүүний 2025 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн ГС/2025/...3 дугаар “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай” саналыг хүлээн авч, Баянзүрх, Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч Ц.Амармэндэд холбогдох сахилгын хэргийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.
2. Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.6 дахь хэсэгт зааснаар магадлал гаргаснаас хойш 14 хоногийн дотор сахилгын хэргийн оролцогч болон өргөдөл гаргагч нарт хүргүүлэхийг Ажлын албанд даалгасугай.

3. Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.7 дахь хэсэгт зааснаар дээрх журмаар хүргүүлснээр магадлалыг гардан авсанд тооцох ба энэ нь гомдол гаргах хугацааг тоолох үндэслэл болохыг тайлбарласугай.

4. Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.8 дахь хэсэгт зааснаар магадлалыг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор Шүүхийн сахилгын хороонд сахилгын хэргийн оролцогч гомдол, илтгэгч гишүүн эсэргүүцэл гаргах эрхтэй болохыг дурдсугай.

                           ДАРГАЛАГЧ                                     Д.ЭРДЭНЭЧУЛУУН

                           ГИШҮҮН                                        Ц.ДАВХАРБАЯР

                                                                                                  Г.ЦАГААНЦООЖ