МОНГОЛ УЛС
ШҮҮХИЙН САХИЛГЫН ХОРОО
МАГАДЛАЛ
2025-07-04
Дугаар 106
Улаанбаатар хот
Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй
болгох тухай
“Б” ТББ-ын тэргүүн Р.Э-ын Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч С.Ганбатад холбогдуулан гаргасан өргөдлийг холбогдох хууль, журмын дагуу илтгэгч гишүүн Б.Сугар хүлээн авч хянаад, 2025 оны 6 дугаар сарын 05-ны өдрийн ГЗҮ/2025/..5 дугаар захирамжаар сахилгын хэрэг үүсгэжээ.
Илтгэгч гишүүн Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 105, 106 дугаар зүйлд заасны дагуу сахилгын хэрэг үүсгэн, шалгах ажиллагаа явуулж, 2025 оны 6 дугаар сарын 23-ны өдөр ГС/2025/..5 дугаар “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай” санал гаргасныг хянан хэлэлцээд
ТОДОРХОЙЛОХ нь:
Илтгэгч гишүүн саналдаа: “Өргөдөл гаргагч нь нэр бүхий шүүгчид холбогдуулан ирүүлсэн гомдлоосоо татгалзах тухай хүсэлт ирүүлсэн хэдий ч өргөдөл, мэдээллийг заавал хянан шийдвэрлэх зарчмын дагуу өргөдлөөсөө татгалзсан эсэхээс үл хамааран сахилгын хэрэгт шалгах ажиллагаа явуулахад дараах нөхцөл байдал тогтоогдож байна.
Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 52 дугаар зүйлийн 52.2, 52.2.4-т зааснаар нэхэмжлэлд нэхэмжлэлийн шаардлага, түүний үндэслэлийг заавал тусгах ба тодруулбал захиргааны акт, захиргааны гэрээг хүчингүй болгуулах, илт хууль бус болохыг тогтоолгох, эсхүл эс үйлдэхүй хууль бус болохыг тогтоолгох, захиргааны акт гаргуулахыг даалгах нэхэмжлэлийн хувьд нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь хэрхэн зөрчигдсөнийг тодорхой тусгах талаар хуулийн 52.5.1-д заасан.
Хэрэв нэхэмжлэл хуульд заасан энэхүү шаардлагыг хангаагүй бол хүлээн авсан шүүгч 7-14 хоногийн хугацаа тогтоон нэхэмжлэгчид уг шаардлагыг хангах боломж олгох ба тогтоосон хугацаанд нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр хангаагүй бол нэхэмжлэлийг буцаахаар Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 53 дугаар зүйлийн 53.3, 53.4-т заасан.
Шүүхэд ирүүлсэн баримтыг тал бүрээс нь бүрэн бодитойгоор харьцуулан үзсэний үндсэн дээр тухайн харилцааг зохицуулсан хуулийн заалтад нийцүүлэн тайлбарлаж, хууль зүйн үнэлэлт дүгнэлт өгснөөр шүүхийн шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх шаардлагыг хангадаг.
Иймд холбогдох шүүгчийн гаргасан “Нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр хангуулах хугацаа тогтоох тухай” 2025 оны 3 дугаар сарын 20-ны өдрийн 128/ШЗ2025/...1, 2025 оны 4 дүгээр сарын 09-ний өдрийн 128/ШЗ2025/...6 дугаартай захирамжууд тухайн харилцааг зохицуулж буй хууль, тогтоомжид нийцсэн байх тул хуулийн илт тодорхой заалтыг зөрчсөн гэж дүгнэхгүй.
Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүх нотлох баримт гаргуулахаар 2025 оны 3 дугаар сарын 21-ний өдрийн 01/...8 дугаар албан бичгээр Боловсролын яаманд, мөн өдрийн 01/...5 дугаар албан бичгээр Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газрын хуулийн этгээдийн бүртгэлийн газарт тус тус хандаж, нэхэмжлэлийг шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан нь сахилгын хэрэгт авагдсан баримтаар тогтоогдож байна.
Шүүгчийн 2025 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн 128/ШЗ2025/...2 дугаар захирамжаар захиргааны хэрэг үүсгэж, 4 дүгээр сарын 28-ны өдрийн “Нэхэмжлэлийн хувь хүргүүлэх, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилуулж, нотлох баримт гаргуулах тухай” 01/...3 дугаар албан бичгийг хариуцагч болох Боловсролын сайдад хүргүүлж, шүүгчийн туслах Г.Б 5 дугаар сарын 13-ны өдөр хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчдөд утсаар мэдэгдэж, Баримт №10-ыг үйлдсэн нь маргаан бүхий захиргааны хэрэгт авагдсан байна.
Шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийн 2025 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдрийн хуралдаан болоход хариуцагч Боловсролын яамны итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилсон тухай албан тоот болон хариу тайлбар ирүүлээгүй байх бөгөөд тус шүүхийн хэлэлцүүлэгт нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч “...хариу тайлбараа шүүхэд ирүүлээгүй байна. Мөн нотлох баримт гаргуулах хүсэлттэй” гэж, Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнгийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч “хариуцагч Боловсролын яамны төлөөлөгчийг оролцуулах” тухай хүсэлттэй талаараа тайлбар гаргаж оролцжээ.
Шүүгч Боловсролын яамнаас итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилуулж, хариу тайлбар ирүүлсний дараа нотлох баримт гаргуулах хүсэлт гаргах, шүүх хуралдаан товлон зарлах шаардлагатай гэж үзэн, шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийн хуралдааныг 5 дугаар сарын 26-ны өдрийн 14 цаг 00 минутад товлосон нь хуульд заасан журмыг зөрчөөгүй байна.
Шүүх аливаа хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ хэргийг бодит үнэнийг тогтоох ёстой тул талуудад хуулиар олгогдсон эрхийг хангаж, тэдгээрийн тайлбар, ирүүлсэн нотлох баримтыг бүрэн харгалзаж үзсэний үндсэн дээр хэргийн үйл баримт, ач холбогдол бүхий нөхцөл байдалд дүгнэлт хийж шийдвэр гаргах нь хууль ёсны, үндэслэл бүхий байх шаардлагыг хангана.
Боловсролын сайд 2025 оны 5 дугаар сарын 19-ний өдрийн 1/...0 дугаар албан бичгээр Д.С-г итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр томилсон байх бөгөөд итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч 2025 оны 5 дугаар сарын 26-ны өдрийн 11 цаг 17 минутад Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн “zakhirgaa_tg@shuukh.mn” цахим хаягт шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийг хойшлуулах тухай хүсэлт ирүүлж, 2025 оны 6 дугаар сарын 02-ны өдөр хариу тайлбараа шүүхэд гаргажээ.
Улмаар 2025 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдөр шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийн хуралдаан явагдаж, нэхэмжлэгч талын гаргасан шинжээч томилуулах тухай хүсэлтийг хангаж шийдвэрлэн, шинжээчийн дүгнэлт ирэх хүртэлх хугацаагаар захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлсэн байна.
Хариуцагч Боловсролын сайдын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүхэд гаргасан тайлбартаа шүүхийн 4 дүгээр сарын 28-ны өдрийн “Нэхэмжлэлийн хувь хүргүүлэх, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилуулж, нотлох баримт гаргуулах тухай” 01/...3 тоотыг хэзээ, хэрхэн гардаж авсан талаараа тодорхой дурдсан баримт болон шүүгчийн туслах Г.Б Шүүхийн сахилгын хороонд ирүүлсэн тайлбар зэргээр хуульд заасан журмын дагуу зохих ажиллагаа хийгдсэн, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа зогсоогүй, үргэлжлэн явагдсан болох нь тогтоогдож байна.
Хариуцагч хуульд заасан хугацаанд нэхэмжлэлийн шаардлагад бичгээр тайлбар гаргах, шаардсан нотлох баримтыг гаргаж өгөх нь хариуцагчид хүлээлгэсэн үүрэг байх тул тухайн үйл баримтаар шүүгчийг буруутгахгүй.
Өөрөөр хэлбэл, шүүгчийн сахилгын зөрчил нь санаатай болон болгоомжгүй хэлбэрээр үйлдэгдэх ч тухайн үйлдэл, эс үйлдэл нь хувь шүүгчээс өөрөөс нь шууд хамаарах шалтгаант холбоотой байж зөрчилд тооцогдох учиртай.
Түүнчлэн, хуулийн заалт нэг утга санааг илэрхийлсэн, илэрхий, өөрөөр тайлбарлан хэрэглэх боломжгүй тохиолдолд илт тодорхой заалт гэж үзэх тул холбогдох шүүгчийн тус хороонд ирүүлсэн тайлбар үндэслэлтэй.
Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.2-т “Шүүх хуралдааныг дуу-дүрсний бичлэгээр баталгаажуулна. Энэ заалт шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлэгт хамаарахгүй” гэж заасан байх тул сахилгын хэргийн шалгах ажиллагааны явцад шүүх хуралдааны тэмдэглэл хөтөлсөн ажилтан буюу шүүх нарийн бичгийн дарга Б.У-т үнэн зөв мэдүүлэг өгөх талаар хууль сануулж, гэрчээр мэдүүлэг авахад “...шүүгч зандарсан гэх өнгө аяс гараагүй...”, “...шүүх хуралдаан дуусаж шүүгч танхимаас гарсны дараа нэхэмжлэгч нэлээд бухимдалтайгаар шүүгчийг эвгүй үгээр хэлсэн. Тэгэхэд бусад оролцогчид байсан” гэж мэдүүлсэн.
Өргөдөлд “шүүгч зандрангуй байсан” гэсэн нь шүүгчийн хандлагыг шууд тодорхойлох нөхцөл биш бөгөөд дээрх хэрэв шүүгч хэргийн оролцогчтой аливаа байдлаар зохисгүй гэж ойлгогдохуйц үг, үйлдэл, биеийн хэлэмж гаргасан бол зүй бус авирласан гэж үзэх үндэслэл болдог тул дээрх агуулгаар шүүгчийг сахилгын зөрчил гаргасан гэх хууль зүйн үндэслэлгүй.
Дээрхийг нэгтгэн дүгнэхэд Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч С.Ганбат Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд заасан сахилгын зөрчил гараагүй байх тул сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох санал гаргаж, Сахилгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээр шийдвэрлэв” гэжээ.
Шүүгч С.Ганбат хариу тайлбартаа: “...Анх 2025 оны 3 дугаар сарын 13-ны өдөр “Б” ТББ-аас гаргасан нэхэмжлэлийг хүлээн авч хянаад, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.1 дэх заалтаас 106.3.10 дахь заалтуудад заасан аль шийдвэрийг гаргуулах, мөн Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнд холбогдуулан ямар шаардлага гаргасан нь тодорхой бус байсан тул нэхэмжлэл гаргагчаас тодруулахаар нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр хангуулах хугацаа тогтоож шийдвэрлэсэн.
2025 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдөр “Б” ТББ-аас Боловсролын сайд, Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнд тус тус холбогдуулан захиргааны хэрэг үүсгэж, 2025 оны 4 дүгээр сарын 25-ны өдрийн 01/...8 дугаар албан бичгээр Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнд, 2025 оны 4 дүгээр сарын 28-ны өдрийн 01/...3 дугаар албан бичгээр Боловсролын сайдад тус тус нэхэмжлэлийн хувийг гардуулж, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 57 дугаар зүйлийн 57.1-д “Хэрэг үүсгэсэн өдрөөс хойш нийслэлд долоо, орон нутагт 14 хоногийн дотор шүүх нэхэмжлэлийг хариуцагчид гардуулна.”, 57.2-т “Хариуцагч нэхэмжлэлийг хүлээн авснаас хойш 14 хоногийн дотор, эсхүл шүүгчээс тогтоосон хугацаанд нэхэмжлэлийн шаардлагыг зөвшөөрөх эсэх талаар бичгээр хариу тайлбар гаргах бөгөөд тайлбартаа үндэслэлийг зааж, нотлох баримтаа хамтад нь гаргаж ирүүлнэ.” гэж тус тус заасны дагуу 2025 оны 5 дугаар сарын 05-ны өдрийн дотор итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилж, хариу тайлбар, нэхэмжлэлийн шаардлага, түүний үндэслэлд дурдсан асуудлаар холбогдох баримтуудыг ирүүлэхийг шаардсан.
Шүүхээс тус хэргийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийг 2025 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдрийн 11 цаг 40 минутад товлон зарлаж, тус урьдчилсан хэлэлцүүлэг дээр нэхэмжлэгч “Б” ТББ-аас гаргасан “...шинжээч томилуулж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлэх, нотлох баримт гаргуулах” тухай хүсэлтийг хариуцагч Боловсролын сайдаас хариу тайлбар, нотлох баримтыг гаргуулж, томилогдсон итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийг шүүх хуралдаанд биечлэн оролцуулах шаардлагатай үндэслэлээр урьдчилсан хэлэлцүүлгийг Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 70 дугаар зүйлийн 70.8-д “Шаардлагатай бол энэ хуулийн 70.1-д заасан хугацааг нэг удаа 10 хүртэл хоногоор шүүгч сунгаж болно” гэж заасны дагуу урьдчилсан хэлэлцүүлгийг хойшлуулж, 2025 оны 5 дугаар сарын 26-ны өдөр товлосон.
Шүүгчийн туслахаас хариуцагч Боловсролын сайдын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр томилогдсон мэргэжилтэнтэй холбогдож, яаралтай итгэмжлэл, хариу тайлбар ирүүлэх талаар мэдэгдэхэд итгэмжлэл гараагүй гэдэг үндэслэлээр, товлогдсон урьдчилсан хэлэлцүүлгийг хойшлуулах хүсэлтийг и-мэйл хаягаар ирүүлсэн.
Үүнтэй холбоотойгоор хариуцагч Боловсролын сайдын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс шүүхээс тогтоосон хугацааг хэтрүүлж итгэмжлэл, хариу тайлбар ирүүлсэн талаарх тайлбарыг гаргаж өгсөн байдаг.
Шүүхээс хариуцагч Боловсролын сайдаас удаа дараа итгэмжлэл, хариу тайлбар, нотлох баримтыг утсаар шаардаж, 2025 оны 6 дугаар сарын 02-ны өдөр тус шүүхэд ирүүлж, 2025 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн урьдчилсан хэлэлцүүлгээр талуудыг оролцуулан нэхэмжлэгч “Б” НҮТББ-аас гаргасан “...шинжээч томилуулж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлэх, нотлох баримт гаргуулах” тухай хүсэлтийг хангаж, шинжээч томилж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлж шийдвэрлэсэн.
Шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйл “Шүүгчид хориглох зүйл”, 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т “хуулийн илт тодорхой заалтыг ноцтой, эсхүл удаа дараа зөрчсөн үйлдэл, эс үйлдэхүй гаргах;” гэж заажээ.
Монгол Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн хуралдааны 2025 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн “Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23 дахь заалтыг тайлбарлах тухай” 28 дугаар тогтоолоор "...
3. “Илт тодорхой” гэдэг нь тухайн хуулийн заалт нь хоёрдмол утгагүй, нэг утга санааг эргэлзээгүй илэрхийлсэн, маргаангүй, хуулийн тодорхой бус ойлголтыг агуулаагүй, хуульчийн тусгай мэдлэг, хууль тайлбарлах арга, ур чадвар шаардахгүй, энгийн ухамсрын түвшинд шууд ойлгогдохуйц хуулийн зохицуулалт гэж ойлгоно.
Харин хуулийн зохицуулалт нь ойлгомжтой, тодорхой боловч хууль хэрэглээний хувьд өөр бусад хэм хэмжээтэй өрсөлдсөн буюу зэрэгцсэн, зөрчилдсөн, эсхүл төсөөтэй хэрэглэх эсэхийг шийдвэрлэх зэргээр хууль хэрэглэх зарчмыг тайлбарлах шаардлагатай бол “илт тодорхой” гэж үзэхгүй. Мөн хуулиар тодорхойлсон хууль зүйн ойлголтыг хэргийн үйл баримтад хэрэглэхийн тулд зүйлчлэл хийх шаардлагатай бол хамаарахгүй.
Процессын хуулийн тухайд, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хүрээнд шүүгчид үүрэг хүлээлгэсэн, хориглосон, хатуу тогтоосон шинжтэй хуулийн заалт хамаарна, шүүгчид эрх буюу сонгох боломж олгосон заалт хамаарахгүй.
4. “Ноцтой зөрчих гэдгийг: а.Материаллаг хуулийн хувьд, хуулийн илт тодорхой заалтын агуулгыг илэрхий өөрөөр, дур зоргоороо тайлбарлан хэрэглэсэн, эсхүл хэрэглэх ёстой хуулийг зориуд хэрэглэлгүй орхисны улмаас хэргийн оролцогчийн хэн нэгэнд илт (зүй бус) ашигтай байдал бий болсон, эсхүл хохирсон, хэргийн оролцогчийн үндсэн эрх ноцтой зөрчигдөхөд хүргэсэн үйлдэл, эс үйлдэхүйг ойлгоно.
б.Процессын хуулийн хувьд, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүгч хуулиар хүлээлгэсэн үүрэг, хориглосон заалтыг зөрчсөн, хэрэгжүүлэх ёстой үүргээ хэрэгжүүлээгүй, эсхүл өөрт олгосон эрхээ хэтрүүлсэн, буруу хэрэгжүүлсний улмаас хэргийн оролцогчийн хэн нэгэнд илт (зүй бус) ашигтай байдал бий болсон, эсхүл хохирсон, хэргийн оролцогчийн үндсэн эрх ноцтой зөрчигдөхөд хүргэсэн үйлдэл, эс үйлдэхүйг ойлгоно.
Шүүгч санамсаргүй техникийн шинжтэй алдаа гаргасныг хуульд заасан журмын дагуу засах боломжтой, зассан тохиолдолд зөрчил гэж үзэхгүй.
Уг алдаа нь шүүгчийн хэт хайнга, хариуцлагагүй, үл тоомсорлосон хандлага, харилцаанаас шалтгаалсан, давтан гаргасан, гаргасан алдаагаа хуулийн дагуу залруулах боломжтой атал зориуд цааргалсан бол үүсгэсэн үр дагаврыг нь харгалзан үзсэнээр сахилгын зөрчилд тооцож болно.
5. “Удаа дараа” гэдэгт хуулийн илт тодорхой заалтыг ноцтой бус байдлаар зөрчсөн зөрчлийг 3 ба түүнээс дээш удаа гаргасан байхыг ойлгоно.
6. “Үйлдэл” гэдгийг шүүгч хуулийн илт тодорхой заалтыг зөрчсөн шүүхийн шийдвэр гаргах, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад өөрт олгогдсон эрхээ хэтрүүлсэн, буруу хэрэгжүүлсэн, хүлээсэн үүргээ зөрчсөн идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулахыг ойлгоно.
7. “Эс үйлдэхүй” гэдэгт шүүгч хуулийн илт тодорхой заалтыг зөрчиж хуулиар хүлээлгэсэн үүргээ биелүүлэхгүй, тодорхой үйл ажиллагаа явуулахаас татгалзах, шийдвэр гаргахгүй орхигдуулахыг ойлгоно.” гэж тайлбарлажээ.
Дээрхээс үзвэл “Б” ТББ-аас Боловсролын сайд, Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнд тус тус холбогдуулан гаргасан нэхэмжлэлийг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа болон захиргааны хэрэг үүсгэсний дараах ажиллагаанууд нь Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн хүрээнд хийгдсэн ажиллагаанууд бөгөөд Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйл.Шүүгчид хориглох зүйл, 50.1.Шүүгчид дараах зүйлийг хориглоно, 50.1.23.хуулийн илт тодорхой заалтыг ноцтой, эсхүл удаа дараа зөрчсөн үйлдэл, эс үйлдэхүй гаргах гэж заасныг зөрчсөн зөрчил гэж үзэхээргүй байна.
Иймд “Б” ТББ-аас шүүгч надад холбогдуулан гаргасан гомдлоор үүсгэсэн сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэж өгнө үү” гэжээ.
ҮНДЭСЛЭХ нь:
“Б” ТББ-ын тэргүүн Р.Э нь “шүүгч С.Ганбат нь нэхэмжлэлд 2 удаа бүрдүүлбэр хангуулахаар хугацаа тогтоон нийт 42 хоногийн хугацаа авсан буюу нэг захирамжаараа тодруулах боломжтой асуудлаар 2 удаа нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр хангуулах хугацаа тогтоон, хэт нэг талыг харж, захиргааны хэрэг үүсгэхгүй удаашруулсан;
шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгээс өмнө хариуцагчаас хариу тайлбарыг шаардах ажиллагааг хийлгүйгээр товлосон, шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгээр зандрангуй харьцаж, манай гаргасан хүсэлтийг үл тоож, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хүсэлтийг хүлээн авсан;
дахин товлосон урьдчилсан хэлэлцүүлгээс өмнө талууд мэтгэлцэх боломжоор хангаж, хариу тайлбар, холбогдох баримтуудыг цуглуулах үүрэгтэй атал шүүгч энэ үүргээ хэрэгжүүлээгүй, нэхэмжлэгч талын шинжээч томилуулах тухай хүсэлтийг шийдвэрлэлгүй хуульд заасан хугацаа хэтрүүлсэн ба ямар ч үндэслэлгүйгээр дахин хойшлуулсан зэрэг нь Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23 дахь заалтыг зөрчсөн” гэх агуулгаар өргөдөл гаргажээ. /с.х-ийн 1-4 тал/
Илтгэгч гишүүн саналдаа “...шүүхэд ирүүлсэн баримтыг тал бүрээс нь бүрэн бодитойгоор харьцуулан үзсэний үндсэн дээр тухайн харилцааг зохицуулсан хуулийн заалтад нийцүүлэн тайлбарлаж, хууль зүйн үнэлэлт дүгнэлт өгснөөр шүүхийн шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх шаардлагыг хангадаг. Иймд холбогдох шүүгч 2025 оны 3 дугаар сарын 20-ны өдрийн 128/ШЗ2025/...1, 2025 оны 4 дүгээр сарын 09-ний өдрийн 128/ШЗ2025/...6 дугаар “Нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр хангуулах хугацаа тогтоох тухай” захирамжууд тухайн харилцааг зохицуулж буй хууль, тогтоомжид нийцсэн байх тул хуулийн илт тодорхой заалтыг зөрсөн гэж дүгнэхгүй... Шүүхийн 2025 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдрийн урьдчилсан хэлэлцүүлэгт нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч “...хариу тайлбараа шүүхэд ирүүлээгүй байна. Мөн нотлох баримт гаргуулах хүсэлттэй”, Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнгийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч “хариуцагч Боловсролын яамны төлөөлөгчийг оролцуулах тухай” хүсэлтүүд гаргаж, шүүгч Боловсролын яамнаас итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилуулж, хариу тайлбар ирүүлсний дараа нотлох баримт гаргуулах хүсэлт гаргах, шүүх хуралдаан товлон зарлах шаардлагатай гэж үзэн, шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийг хойшлуулсан нь хуульд заасан журмыг зөрчөөгүй... Хариуцагч хуульд заасан хугацаанд нэхэмжлэлийн шаардлагад бичгээр тайлбар гаргах, шаардсан нотлох баримтыг гаргаж өгөх нь хариуцагчид хүлээлгэсэн үүрэг байх тул тухайн үйл баримтаар шүүгчийг буруутгахгүй... Өргөдөлд “шүүгч зандрангуй байсан” гэсэн нь шүүгчийн хандлагыг шууд тодорхойлох нөхцөл биш бөгөөд дээрх хэрэв шүүгч хэргийн оролцогчтой аливаа байдлаар зохисгүй гэж ойлгогдохуйц үг, үйлдэл, биеийн хэлэмж гаргасан бол зүй бус авирласан гэж үзэх үндэслэл болдог тул дээрх агуулгаар шүүгчийг сахилгын зөрчил гаргасан гэх хууль зүйн үндэслэлгүй...” гэж үзжээ. /с.х-ийн 73-80 тал/
Сахилгын хорооны хуралдаанаар илтгэгч гишүүний саналыг бүрэлдэхүүн хянан хэлэлцээд үндэслэл бүхий холбогдох хуульд нийцсэн байна гэж үзлээ. Тодруулбал:
1. Нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэрийг 2 удаа хангуулахаар хугацаа тогтоон нийт 42 хоногийн хугацаа авсан буюу нэг захирамжаараа тодруулах боломжтой асуудлаар 2 удаа нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр хангуулах хугацаа тогтоон, хэт нэг талыг харж, захиргааны хэрэг үүсгэхгүй удаашруулсан гэх тухайд:
Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 52 дугаар зүйлд нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн хэлбэр, бүрдүүлбэр, нэхэмжлэлд тусгах зүйлийг хуульчилсан бөгөөд 54 дүгээр зүйлд нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзах хууль зүйн үндэслэлийг хуульчилсан.
Өөрөөр хэлбэл нэхэмжлэлийг хүлээн авсан шүүгч нэхэмжлэлийн хэлбэр, бүрдүүлбэр, тухайн нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзах үндэслэл бий эсэхийг хянан үзээд татгалзах үндэслэл байхгүй бол мөн хуулийн 55 дугаар зүйлийн 55.1 дэх хэсэгт зааснаар 7 хоногийн дотор захиргааны хэрэг үүсгэх шүүгчийн захирамж гаргана.
Шүүгч С.Ганбат нь нэхэмжлэгч “Б” ТББ-ын хариуцагч Боловсролын сайд, Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнд холбогдуулсан “Монгол хэл 1” сурах бичгийг өөрчлөн гаргуулах хүсэлтэд хариу өгөхгүй байгаа эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоож, уг сурах бичгийг хэрэглээнээс хасаж, шинэчлэн сайжруулж гаргахыг даалгах тухай нэхэмжлэлийг хүлээн авч танилцаад, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 52 дугаар зүйлийн 52.2.4-т заасан “нэхэмжлэлийн шаардлага, түүний үндэслэл”-ийг тодруулах шаардлагатай гэж үзэн, шүүгчийн 2025 оны 3 дугаар сарын 20-ны өдрийн 128/ШЗ2025/...1 дүгээр захирамжаар мөн хуулийн 53 дугаар зүйлийн 53.3 дахь хэсэгт заасан нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр хангах хугацааг 14 хоногоор тогтоосон байна. /с.х-ийн 33-34 тал/
Мөн шүүгч 2025 оны 3 дугаар сарын 21-ний өдрийн 01/...8 дугаар албан бичгээр Боловсролын яамнаас “Монгол хэл 1” сурах бичгийг өөрчлөн гаргах, хэрэглээнээс хасахыг ямар хууль, дүрэм, журмаар зохицуулдаг талаарх тайлбар гаргуулах, мөн өдрийн 01/...5 дугаар албан бичгээр Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын Хуулийн этгээдийн бүртгэлийн газраас нэхэмжлэгч байгууллагын 2020 оноос хойших үйл ажиллагааны тайланг нотлох баримтаар гаргуулахаар хүргүүлжээ. /с.х-ийн 35-36 тал/
Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 52 дугаар зүйлийн 52.5 дахь хэсэгт “нэхэмжлэлийн шаардлага, түүний үндэслэлд хамаарах зүйл”-ийг хуульчилсан. Шүүгч хуулийн уг зохицуулалтын дагуу 2025 оны 4 дүгээр сарын 09-ний өдрийн 128/ШЗ2025/...6 дугаар захирамжаар нэхэмжлэгч нь ямар нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаж байгаа талаар тодруулж тайлбар ирүүлэхээр нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр хангах хугацааг дахин 14 хоногоор тогтоосон байна. /с.х-ийн 37-38 тал/
Улмаар Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 55 дугаар зүйлийн 55.1-д заасныг баримтлан шүүгч 2025 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн 128/ШЗ2025/...2 дугаар захирамжаар захиргааны хэрэг үүсгэжээ. /с.х-ийн 39-40 тал/
Дээрхээс үзэхэд шүүгч Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 53 дугаар зүйлийн 53.4 дэх хэсэгт “Нэхэмжлэгч тогтоосон хугацаанд хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр хангаагүй бол уг нэхэмжлэлийг шүүгч буцаана” гэж зааснаар шүүгчийн 2025 оны 3 дугаар сарын 20-ны өдрийн 128/ШЗ2025/...1 дүгээр захирамжид заасан хугацаанд нэхэмжлэгч нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэрээ хангаагүй бол нэхэмжлэлийг буцаах боломжтой байсан боловч дахин хугацаа тогтоосны дараа захиргааны хэрэг үүсгэсэн нь нэхэмжлэгчийн эрх, ашиг сонирхлыг хөндөөгүй байна.
Иймд илтгэгч гишүүний “...шүүгчийн ...захирамжууд тухайн харилцааг зохицуулж буй хууль, тогтоомжид нийцсэн байх тул хуулийн илт тодорхой заалтыг зөрсөн гэж дүгнэхгүй...” гэсэн нь үндэслэл бүхий гэж үзэв.
2. Шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгээс өмнө хариуцагчаас хариу тайлбарыг шаардах ажиллагааг хийлгүйгээр уг хэлэлцүүлгийг товлосон, шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгээр зандрангуй харьцаж, манай гаргасан хүсэлтийг үл тоож, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хүсэлтийг хүлээн авсан гэх тухайд:
2.1. Сахилгын хэрэгт авагдсан баримтуудаас үзэхэд шүүгч С.Ганбат захиргааны хэрэг үүсгэсний дараа 2025 оны 4 дүгээр сарын 28-ны өдрийн 01/...3 дугаар албан бичгээр Боловсролын сайдад хандан “...нэхэмжлэлийн хувийг гардуулж байх тул гуравдагч этгээд, түүний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилж, хариу тайлбар, нэхэмжлэлийн шаардлага, түүний үндэслэлд дурдагдсан асуудлаар холбогдох баримт, маргаан бүхий захиргааны акт болон түүнтэй холбогдох бүхий л нотлох баримтыг шаардлага хангуулан ...ирүүлэх”-ийг мэдэгджээ. /с.х-ийн 41 тал/
Дээрх ажиллагаа нь Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1 дэх хэсэг, 57 дугаар зүйлд заасанд нийцэж байх бөгөөд шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийн 2025 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр товлосон байна.
Хариуцагч Боловсролын сайдын үүрэг гүйцэтгэгч П.Н нь 2025 оны 5 дугаар сарын 19-ний өдрийн 1/...0 дугаар албан бичгээр тус газрын ахлах мэргэжилтэн Д.С-г, 2025 оны 6 дугаар сарын 10-ны өдрийн 1/...5 дугаар албан бичгээр тус яамны Ерөнхий боловсролын газрын ахлах шинжээч Д.Д-г, мөн хариуцагч Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнгийн захирлын үүрэг гүйцэтгэгч Л.Л нь “Монгол хэл 1” сурах бичгийн зохиогчийн багийн ахлагч Ш.О-г тус тус итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр томилжээ. /с.х-ийн 43-44, 60 тал/
Шүүхээс Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 70 дугаар зүйлийн 70.3 дахь хэсэгт “Шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийн товыг гурваас доошгүй хоногийн өмнө хэргийн оролцогчид, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгчид мэдэгдэнэ” гэж заасан хугацаанд урьдчилсан хэлэлцүүлгийг товлон мэдэгдсэн, урьдчилсан хэлэлцүүлэгт нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч Р.Э, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Г.Л, хариуцагч Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнгийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч О.О нар ирсэн байна.
Шүүгч хариуцагч Боловсролын яамнаас итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилуулж, хариу тайлбар авсны дараагаар урьдчилсан хэлэлцүүлэг хийх шаардлагатай гэж үзээд урьдчилсан хэлэлцүүлгийг хойшлуулсан байх тул Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1 дэх хэсэгт “...шүүх хэргийн нөхцөл байдлыг тодруулах, хэргийг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий нотлох баримт цуглуулах, ...ажиллагааг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй бөгөөд хэргийн оролцогчийг татан оролцуулна”, 32 дугаар зүйлийн 32.1 дэх хэсэгт “Хэргийг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий нотлох баримтыг цуглуулах үүргийг захиргааны хэргийн шүүх гүйцэтгэнэ” гэж заасныг хэрэгжүүлсэн гэж үзнэ. /с.х-ийн 45-47 тал/
Шүүхийн 2025 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдрийн өдрийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийн 128/ТМ2025/...7 дугаартай тэмдэглэлийн 2 дугаар талд нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч “...нотлох баримт гаргуулах хүсэлттэй...” гэснээс үзэхэд хэргийн оролцогчоос Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 70 дугаар зүйлийн 70.1 дэх хэсэгт “Шүүгч дараах хүсэлтийг хүлээн авснаас хойш долоо хоногийн дотор урьдчилсан хэлэлцүүлгээр хянан хэлэлцэнэ” гээд 70.1.1-д “нотлох баримт, гаргуулах хасуулах” гэж зааснаар хүсэлт гаргасан тул шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийг товлож, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 70 дугаар зүйлийн 70.8 дахь хэсэгт “Шаардлагатай бол энэ хуулийн 70.1-д заасан хугацааг нэг удаа 10 хүртэл хоногоор шүүгч сунгаж болно” гэж зааснаар урьдчилсан хэлэлцүүлгийг хойшлуулсан нь үндэслэлтэй.
Түүнчлэн сахилгын хэрэгт авагдсан хариуцагч Боловсролын яамны итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Д.С-ийн шүүхийн 2025 оны 4 дүгээр сарын 28-ны өдрийн 01/...3 дугаар албан бичигтэй холбоотой тус шүүхэд 2025 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдөр гаргасан тайлбараар шүүгчийн туслах Г.Б нь 2025 оны 5 дугаар сарын 13, 16, 26-ны өдрүүдэд хариуцагч Боловсролын яамны бичиг хэргийн ажилтан болон хууль зүйн хэлтсийн ахлах шинжээч Ч.Б, Ерөнхий боловсролын газрын ахлах мэргэжилтэн Д.С нартай холбогдсон болох нь тогтоогдож байна. /с.х-ийн 61 тал/
Өөрөөр хэлбэл шүүхээс холбогдох ажиллагааг явуулсан байх тул өргөдөлд дурдсанчлан шүүгчийг “Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 57 дугаар зүйлийн 57.2 дахь хэсэгт заасны дагуу хариуцагчаас хариу тайлбарыг шаардах ажиллагааг хийлгүйгээр урьдчилсан хэлэлцүүлгийг зарласан” гэж буруутгахгүй.
2.2. Шалгах ажиллагааны явцад илтгэгч гишүүн нь шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Б.У-ээс гэрчийн мэдүүлэг авахад тэрээр “2025 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдрийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийн хуралдаан хэвийг явагдсан... Шүүгч загнаж зандарсан гэхээр өнгө аяс огт гаргаагүй. Хуралдаан дуусаж шүүгч танхимаас гарсны дараа нэхэмжлэгч нэлээн бухимдалтайгаар шүүгчийг эвгүй үгээр хэлсэн. Тэгэхэд бусад хэргийн оролцогчид бүгд байсан” гэх мэдүүлэг өгчээ. /с.х-ийн 69-70 тал/
Иймд илтгэгч гишүүний “...Өргөдөлд “шүүгч зандрангуй байсан” гэсэн нь шүүгчийн хандлагыг шууд тодорхойлох нөхцөл биш бөгөөд дээрх хэрэв шүүгч хэргийн оролцогчтой аливаа байдлаар зохисгүй гэж ойлгогдохуйц үг, үйлдэл, биеийн хэлэмж гаргасан бол зүй бус авирласан гэж үзэх үндэслэл болдог тул дээрх агуулгаар шүүгчийг сахилгын зөрчил гаргасан гэх хууль зүйн үндэслэлгүй” гэж дүгнэснийг хүлээн авах нь зүйтэй.
2.3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34 дүгээр зүйлийн 34.1 дэх хэсэгт “Шүүх хэрэгт авагдсан нотлох баримтыг тал бүрээс нь бодитойгоор харьцуулан үзсэний үндсэн дээр өөрийн дотоод итгэлээр үнэлнэ”, 34.2 дахь хэсэгт “Нотлох баримтыг тухайн хэрэгт хамааралтай, ач холбогдолтой, үнэн зөв, эргэлзээгүй талаас нь үнэлнэ” гэж тус тус заасан.
Дээрх зарчим нь хэргийг хэлэлцэх болон хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад талуудаас гаргасан хүсэлтийг шийдвэрлэхэд мөн адил баримтлах хуулийн зохицуулалт юм.
Иймд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг явуулж буй даргалагч шүүгчийг “нэхэмжлэгч талын урьдчилсан хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлэх хүсэлтийг үл тоож, хариуцагч Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнгийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хариуцагч Боловсролын яамны төлөөлөгчийг оролцуулж байж урьдчилсан хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлэх хүсэлтийг хүлээн авсан” гэх үндэслэлээр буруутгах боломжгүй.
3. Дахин товлосон урьдчилсан хэлэлцүүлгээс өмнө талуудыг мэтгэлцэх боломжоор хангаж, хариу тайлбар, холбогдох баримтуудыг цуглуулах үүрэгтэй атал шүүгч энэ үүргээ хэрэгжүүлээгүй, нэхэмжлэгч талын шинжээч томилуулах тухай хүсэлтийг шийдвэрлэлгүй хуульд заасан хугацаа хэтрүүлсэн ба ямар ч үндэслэлгүйгээр дахин хойшлуулсан гэх тухайд:
3.1. Сахилгын хэрэгт авагдсан шүүхийн 2025 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдрийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийн 128/ТМ2025/..7 дугаартай тэмдэглэлийн 2 дугаар талд нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч “...нотлох баримт гаргуулах хүсэлттэй...” гэхэд даргалагч “Боловсролын яамнаас итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилуулах, хариу тайлбар авсны дараагаар урьдчилсан хэлэлцүүлгээ хийж шүүх хуралдаан товлон зарлах шаардлагатай. Боловсролын яамны хариу тайлбар ирснийд аргаагаар нотлох баримт гаргуулах хүсэлтээ гаргана уу” гэснээр шүүх хуралдаан хойшилж, шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийг 2025 оны 5 дугаар сарын 26-ны өдрийн 14 цаг 00 минутад товлосон нь тэмдэглэгдсэн байна. /с.х-ийн 45-47 тал/
Тухайн товлогдсон урьдчилсан хэлэлцүүлгийн өдөр буюу нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч Р.Э 2025 оны 5 дугаар сарын 26-ны өдрийн 25/..8 дугаар албан бичгээр “шинжээч томилуулах тухай”, мөн өдрийн 25/..7 дугаар албан бичгээр “нотлох баримт гаргуулах тухай” хүсэлтүүдийг, хариуцагч Боловсролын яамны итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Д.С мөн 2025 оны 5 дугаар сарын 26-ны өдөр шүүхийн zakhirgaa_tg@shuukh.mn цахим шууданд “урьдчилсан хэлэлцүүлгийг хойшлуулах тухай” хүсэлтийг тус тус гаргасан. /с.х-ийн 48-50 тал/
Мөн шүүхийн 2025 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдрийн урьдчилсан хэлэлцүүлэг хойшлуулах үндэслэл болсон хариуцагч Боловсролын яамнаас хариу тайлбар, холбогдох баримтууд ирээгүй байсан тул урьдчилсан хэлэлцүүлгийг дахин хойшлуулсныг шүүгчийн буруутай үйлдэл гэж үзэхээргүй байна.
Харин хариуцагч Боловсролын яам 2025 оны 6 дугаар сарын 02-ны өдөр хариу тайлбараа шүүхэд ирүүлсэн тул урьдчилсан хэлэлцүүлгийг 2025 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн 14 цаг 30 минутад товложээ. /с.х-ийн 51-59 тал/
Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.2.1 дэх заалтад “шүүхээс тогтоосон хугацаанд нэхэмжлэлийн талаар бичгээр тайлбар гаргах, шаардсан нотлох баримтыг гаргаж өгөх” нь хариуцагчийн үүрэг байхаас гадна, мөн хуулийн 32 дугаар зүйлийн 32.3 дахь хэсэгт “Хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч шүүхэд гаргасан нэхэмжлэл, хариу тайлбарын үндэслэлийн талаар нотлох баримтаа шүүхэд гаргаж өгөх ба гаргаж өгөх боломжгүй, түүнчлэн шүүхэд мэдэгдээгүй нотлох баримтын эх сурвалжийг заах үүрэгтэй” гэж зааснаар хариуцагч нь шүүхээс шаардсан нотлох баримтыг болон нэхэмжлэлийн шаардлагатай холбогдуулан гаргасан хариу тайлбарын үндэслэлийн талаар нотлох баримтаа шүүхэд гаргаж өгөх үүрэгтэй.
Иймд хариуцагч хуулиар хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй үндэслэлээр шүүгчийг “...урьдчилсан хэлэлцүүлгээс өмнө талууд мэтгэлцэх боломжоор хангаж, хариу тайлбар, холбогдох баримтуудыг цуглуулах үүрэгтэй атал шүүгч энэ үүргээ хэрэгжүүлээгүй дахин хойшлуулсан” гэж буруутгахгүй.
3.2. Шүүхийн 2025 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн урьдчилсан хэлэлцүүлгээр нэхэмжлэгч талын “шинжээч томилуулах тухай” хүсэлтийг хэлэлцэн, хангаж, шинжээчээр Боловсролын их сургуулийг томилж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлсэн байна.
Гэвч нэхэмжлэгч талын 2025 оны 5 дугаар сарын 26-ны өдөр гаргасан “шинжээч томилуулах тухай” хүсэлтийг шийдвэрлэхэд хариуцагч Боловсролын яамны хариу тайлбар шүүхэд ирээгүй, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс “хойшлуулах тухай” хүсэлт ирүүлсэн зэргийг үндэслэн урьдчилсан хэлэлцүүлгийг хойшлуулж, хэргийн оролцогчдын мэтгэлцэх зарчмыг хангаснаар уг хүсэлтийг 17 хоногийн дараа шийдвэрлэсэн байх тул шүүгчийг буруутай гэж үзэхгүй.
Өөрөөр хэлбэл Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 70 дугаар зүйлийн 70.8 дахь хэсэгт “Шаардлагатай бол энэ хуулийн 70.1-д заасан хугацааг нэг удаа 10 хүртэл хоногоор шүүгч сунгаж болно” гэж зааснаар шүүгч нэг удаа сунгах байсан боловч нэхэмжлэгчийн хүсэлтийг хангасан, ноцтой үр дагавар үүсгээгүй тул шүүгчийг “хуулийн илт тодорхой заалтыг ноцтой зөрчсөн” гэж үзэхгүй.
Учир нь Монгол Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн хуралдааны 2025 оны 28 дугаар “Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23 дахь заалтыг тайлбарлах тухай” тогтоолын “тайлбарлах нь” хэсгийн 3-т “Илт тодорхой гэдэг нь тухайн хуулийн заалт нь хоёрдмол утгагүй, нэг утга санааг эргэлзээгүй илэрхийлсэн, маргаангүй, хуулийн тодорхой бус ойлголтыг агуулаагүй, хуульчийн тусгай мэдлэг, хууль тайлбарлах арга, ур чадвар шаардахгүй, энгийн ухамсрын түвшинд шууд ойлгогдохуйц хуулийн зохицуулалт гэж ойлгоно...”, 4-т “Ноцтой зөрчих гэдгийг: а.Материаллаг хуулийн хувьд, хуулийн илт тодорхой заалтын агуулгыг илэрхий өөрөөр, дур зоргоороо тайлбарлан хэрэглэсэн, эсхүл хэрэглэх ёстой хуулийг зориуд хэрэглэлгүй орхисны улмаас хэргийн оролцогчийн хэн нэгэнд илт (зүй бус) ашигтай байдал бий болсон, эсхүл хохирсон, хэргийн оролцогчийн үндсэн эрх ноцтой зөрчигдөхөд хүргэсэн үйлдэл, эс үйлдэхүйг ойлгоно. б.Процессын хуулийн хувьд, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүгч хуулиар хүлээлгэсэн үүрэг, хориглосон заалтыг зөрчсөн, хэрэгжүүлэх ёстой үүргээ хэрэгжүүлээгүй, эсхүл өөрт олгосон эрхээ хэтрүүлсэн, буруу хэрэгжүүлсний улмаас хэргийн оролцогчийн хэн нэгэнд илт (зүй бус) ашигтай байдал бий болсон, эсхүл хохирсон, хэргийн оролцогчийн үндсэн эрх ноцтой зөрчигдөхөд хүргэсэн үйлдэл, эс үйлдэхүйг ойлгоно...” гэж тайлбарлажээ.
Улсын дээд шүүхийн дээрх тайлбарыг шүүгч С.Ганбатын хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан үйлдэлтэй уялдуулбал шүүгч нь хуулийн илт тодорхой заалтын агуулгыг илэрхий өөрөөр, дур зоргоороо тайлбарлан хэрэглээгүй, хуульд заасан ажиллагааг явуулсан буюу хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүгч хуулиар хүлээсэн үүргээ хэрэгжүүлсэн, хориглосон заалтыг зөрчөөгүй гэж дүгнэхээр байна.
Иймд илтгэгч гишүүний “...шүүгчийн сахилгын зөрчил нь санаатай болон болгоомжгүй хэлбэрээр үйлдэгдэх ч тухайн үйлдэл, эс үйлдэл нь хувь шүүгчээс өөрөөс нь шууд хамаарах шалтгаант холбоотой байж зөрчилд тооцогдох учиртай. Түүнчлэн, хуулийн заалт нэг утга санааг илэрхийлсэн, илэрхий, өөрөөр тайлбарлан хэрэглэх боломжгүй тохиолдолд илт тодорхой заалт гэж үзэх тул холбогдох шүүгчийн тус хороонд ирүүлсэн тайлбар үндэслэлтэй...” гэснийг хүлээн авах нь зүйтэй.
Дээрхийг нэгтгэн дүгнэвэл шүүгч С.Ганбат нь Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23 дахь заалтад заасан шүүгчид хориглосон зохицуулалтыг зөрчсөн зөрчил гаргасан гэх үйл баримт сахилгын хэрэгт авагдсан баримтуудаар тогтоогдоогүй тул илтгэгч гишүүний “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох санал”-ыг хүлээн авч, түүнд холбогдох сахилгын хэргийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгох нь зүйтэй гэж бүрэлдэхүүн шийдвэрлэв.
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.1.2, 112.2, 112.4 дэх хэсэгт заасныг тус тус удирдлага болгон
ТОГТООХ нь:
- Шүүхийн сахилгын хорооны гишүүний 2025 оны 6 дугаар сарын 23-ны өдрийн ГС/2025/...5 дугаар “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай” саналыг хүлээн авч, Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч С.Ганбатад холбогдох сахилгын хэргийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.
- Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.6 дахь хэсэгт зааснаар магадлал гаргаснаас хойш 14 хоногийн дотор сахилгын хэргийн оролцогч болон өргөдөл гаргагч нарт хүргүүлэхийг Ажлын албанд даалгасугай.
3. Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.7 дахь хэсэгт зааснаар дээрх журмаар хүргүүлснээр магадлалыг гардан авсанд тооцох ба энэ нь гомдол гаргах хугацааг тоолох үндэслэл болохыг тайлбарласугай.
4. Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.8 дахь хэсэгт зааснаар магадлалыг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор Шүүхийн сахилгын хороонд сахилгын хэргийн оролцогч гомдол, илтгэгч гишүүн эсэргүүцэл гаргах эрхтэй болохыг дурдсугай.
ДАРГАЛАГЧ Д.ЭРДЭНЭЧУЛУУН
ГИШҮҮН Ц.ДАВХАРБАЯР
Г.ЦАГААНЦООЖ