МОНГОЛ УЛС
ШҮҮХИЙН САХИЛГЫН ХОРОО
МАГАДЛАЛ
2025-07-07
Дугаар 109
Улаанбаатар хот
Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй
болгох тухай
Сахилгын хорооны хуралдааныг гишүүн Д.Ариунтуяа даргалж, гишүүн Д.Мягмарцэрэн, Б.Сугар нарын бүрэлдэхүүнтэй, илтгэгч гишүүн Г.Цагаанцоож, өргөдөл гаргагч Б /ажиглагчаар/, нарийн бичгийн дарга А.Намуу нарыг оролцуулан тус хорооны танхимд хийсэн хуралдаанаар:
Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч Б.Ганцэцэг, Дорноговь аймаг дахь сум дундын анхан шатны шүүхийн шүүгч Б.Гончигсумлаа нарт холбогдох сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох саналыг хянан хэлэлцэв.
ТОДОРХОЙЛОХ нь:
Илтгэгч гишүүн хэрэгсэхгүй болгох саналдаа: “...Энэхүү хэргийг шийдвэрлэхдээ холбогдох шүүгч нар Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1-т заасан хориглолтыг зөрчсөн эсэхийг өргөдөлд дурдсан агуулгын хүрээнд дараах байдлаар тодорхойлов. Үүнд:
1. Шүүгч Б.Гончигсумлаагийн тухайд: Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 66 дугаар зүйлийн 66.1-т “Шүүгч нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзах үндэслэл байхгүй гэж үзвэл нэхэмжлэлийг хүлээн авсан өдрөөс хойш 7 хоногийн дотор хэрэг үүсгэх тухай захирамж гаргана”, нэхэмжлэлд хэрэг үүсгэсэн бол шүүгч Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 67 дугаар зүйлийн 67.1-д зааснаар зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгчид шаардлага ба татгалзлаа үндэслэж буй нотлох баримтаа өөрөө гаргаж нотлох үүрэгтэйг танилцуулж, эдлэх эрхийг нь тайлбарлан өгөх, нэхэмжлэлийн хувийг хариуцагчид гардуулах, хэргийн оролцогчийн гаргасан хүсэлтийг үндэслэлтэй гэж үзвэл энэ хуулийн 38.6-д заасан ажиллагааг явуулах, эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны талаарх мэдээллийг бүрэн өгч, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны бүх шатанд эвлэрэх, эвлэрүүлэн зуучлагчийн туслалцаа авах боломжтойг сануулах ажиллагааг явуулна, 71.1-т “Хуулиар өөр хугацаа тогтоогоогүй бол хэрэг үүсгэсэн өдрөөс хойш 60 хоног, давж заалдах болон хяналтын шатны шүүхээс хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр ирүүлсэн бол шүүгч хэргийг хүлээж авснаас хойш 30 хоногийн дотор тус тус шийдвэрлэнэ”, 71.2-т “Энэ хуулийн 71.1-д заасан хугацааг тухайн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөнөөс нэг удаа 30 хүртэл хоногоор сунгаж болно” гэж тус тус заасан.
Давж заалдах шатны шүүхийн 2023 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрийн 00000 дугаар магадлал хүчин төгөлдөр болсны дараа Б нь 2023 оны 6 дугаар сарын 10-ны өдөр Т-д холбогдуулан хүүхдийн тэтгэлэг тогтоолгох тухай нэхэмжлэл гаргасныг Хан-Уул дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Б.Гончигсумлаа хүлээн авч, 2023 оны 6 дугаар сарын 27-ны өдрийн 000 дугаар захирамжаар иргэний хэрэг үүсгэсэн ба Ерөнхий шүүгчийн 2023 оны 6 дугаар сарын 27-ны өдрийн 00000 дугаар захирамжаар тус иргэний хэргийг хянан хэлэлцэх шүүх хуралдаан даргалагчаар шүүгч Б.Гончигсумлааг томилсон шийдвэрийг албажуулжээ.
Энэхүү хэрэгт шүүгч дор дурдсан ажиллагаа явуулсан байна.
-Нэхэмжлэгч Б 2023 оны 7 дугаар сарын 04-ний өдөр Э, Э нарын хүүхдийн мөнгө авч байсан эсэх талаар тодруулах, хариуцагч болон хүүхдүүдийн дансны хуулгыг нотлох баримтаар гаргуулах тухай хүсэлт гаргасан.
-Хариуцагч Т-д 2023 оны 7 дугаар сарын 13-ны өдөр нэхэмжлэлийн шаардлагыг гардуулж, зохигчид эрх, үүрэг нөлөөллийн мэдүүлэг, хэргийн материал танилцуулж, холбогдох баримтад гарын үсэг зуруулсан, хариуцагч 2023 оны 7 дугаар сарын 31-ний өдөр хариу тайлбараа ирүүлсэн.
-Тус шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөний 2023 оны 8 дугаар сарын 24-ний өдрийн 000 дүгээр тогтоолоор хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацааг 30 хоногоор сунгасан.
-Шүүгчийн 2023 оны 9 дүгээр сарын 13-ны өдрийн 16113 дугаар захирамжаар нэхэмжлэгчийн нотлох баримт гаргуулах хүсэлтийг хангахаас татгалзсан.
-Шүүгчийн 2023 оны 10 дугаар сарын 23-ны өдрийн 18981 дүгээр захирамжаар тус иргэний хэргийг хянан хэлэлцэх шүүх хуралдааныг 2023 оны 11 дүгээр сарын 08-ны өдрийн 15 цагт хийхээр товлон зарлаж, хэргийн оролцогчдод мэдэгдсэн.
-Нэхэмжлэгч 2023 оны 11 дүгээр сарын 08-ны өдөр нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлсэн, хариуцагч 2023 оны 11 дүгээр сарын 06-ны өдөр хүүхдийн тэтгэлэг тогтоолгох, хүүхдүүдээ өөрийн асрамжид тогтоолгохоор сөрөг нэхэмжлэл гаргасан.
-Шүүгчийн 2023 оны 11 дүгээр сарын 08-ны өдрийн 000 дүгээр захирамжаар нэхэмжлэгчийн нэмэгдүүлсэн шаардлагыг хүлээн авч, сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн авахаас татгалзаж, хуралдааныг жич товлон зарлахаар шийдвэрлэж, нэмэгдүүлсэн шаардлагыг хариуцагчид 2023 оны 11 дүгээр сарын 08-ны өдөр гардуулсан.
-Шүүгчийн 2024 оны 03 дугаар сарын 01-ний өдрийн 000 дугаар захирамжаар хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн гаргасан ...хүүхдийн мөнгөний дансны эзэмшигчийн талаарх лавлагаа гаргуулах хүсэлтийг хангаж, сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн авахаас татгалзаж, нотлох баримт гаргуулах, үзлэг хийлгэх тухай хүсэлтийг хангахаас татгалзаж шийдвэрлэжээ.
-Дээрх захирамжид хариуцагч гомдол гаргасан, тус шүүхийн 2024 оны 03 дугаар сарын 21-ний өдрийн 000 дугаар тогтоолоор гомдлыг хангахгүй орхисон.
-Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч 2024 оны 03 дугаар сарын 29-ний өдөр шүүгчийн 2023 оны 11 дүгээр сарын 08-ны өдрийн захирамжийг хүчингүй болгуулах, 2024 оны 04 дүгээр сарын 08-ны өдөр тус иргэний хэргийг шүүгч Б.Ганцэцэгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд байгаа Т-н нэхэмжлэлтэй асрамж өөрчлүүлэх, тэтгэлэг гаргуулах мөн Нийслэлийн шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт холбогдох иргэний хэргүүдтэй нэгтгүүлэх тухай хүсэлт гаргасан.
-Шүүгчийн 2024 оны 5 дугаар сарын 08-ны өдрийн 000 дүгээр захирамжаар хэрэг нэгтгүүлэх, шүүгчийн захирамжид өөрчлөлт оруулах тухай хүсэлтийг хангахаас татгалзсан.
-Шүүгч Б.Ганцэцэг 2024 оны 04 дүгээр сарын 29-ний өдрийн 000 дугаар захирамжаар Т-н нэхэмжлэлтэй Б-д холбогдох хүүхдийн асрамж өөрчлүүлж, тэтгэлэг гаргуулах тухай иргэний хэргийг тус иргэний хэрэгт нэгтгэсэн.
-Т-н итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс 2024 оны 5 дугаар сарын 13-ны өдөр шүүгчийн 2024 оны 5 дугаар сарын 08-ны өдрийн “Хүсэлт шийдвэрлэх тухай” 000 дүгээр захирамжид гомдол гаргасан, 2024 оны 5 дугаар сарын 28-ны өдөр нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлсэн.
-Шүүгчийн 2024 оны 7 дугаар сарын 09-ний өдрийн 000 дугаар захирамжаар нэмэгдүүлсэн нэхэмжлэлийн ихэсгэсэн шаардлагыг хүлээн авахаас татгалзаж шийдвэрлэсэнд Т-ын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч гомдол гаргасан.
-Тус шүүхийн шүүгчийн 2024 оны 8 дугаар сарын 22-ны өдрийн 000 дүгээр захирамжаар “гомдол гаргах эрхгүй захирамжид гомдол гаргасан” гэх үндэслэлээр гомдлыг хүлээн авахаас татгалзаж шийдвэрлэжээ.
-Б 2024 оны 9 дүгээр сарын 04-ний өдөр нэхэмжлэлийн шаардлагаа “охин Э, хүү Э нарыг 11 нас хүртэл тухайн бүс нутагт тогтоогдсон амьжиргааны доод түвшний хэмжээний 50 хувиар, 16-18 нас хүртэл амьжиргааны доод түвшний хэмжээгээр сар бүр эх Т-аас тэтгэлэг гаргуулах, мөн 2 жилийн сургалтын төлбөрт 9,000,000 болон хүүхдүүдийн хадгаламж 8,820,000 нийт 17,820,000 төгрөг гаргуулах гэж нэмэгдүүлсэн, уг шаардлагыг 2024 оны 9 дүгээр сарын 19-ний өдөр хариуцагчид гардуулсан, хариуцагч 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдөр хариу тайлбараа ирүүлсэн байна.
-Шүүх хуралдааныг 2024 оны 10 дугаар сарын 07-ны өдрийн 15 цагт хийхээр товлон зарласан, шүүгчийн 2024 оны 10 дугаар сарын 07-ны өдрийн 000 дүгээр захирамжаар хариуцагчийн өмгөөлөгчийн хүүхдийн асрамжид тэтгэлэг тогтоолгох тухай хүсэлтийг хангаж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлжээ.
Дээр дурдсанаас үзвэл, шүүгч хэрэг хянан шийдвэрлэх хугацааг хуульд заасан журмын дагуу явуулж, шүүх хуралдааныг товлон зарласан боловч хэргийн оролцогчийн гаргасан хүсэлтийг шийдвэрлэхтэй холбогдон шүүх хуралдаан удаа дараа хойшлогдож, мөн шинжээч томилсон үндэслэлээр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа түдгэлзжээ. Иймд хэрэг хуульд заасан хугацаанд шийдвэрлэгдээгүйд шүүгчийг буруутгах үндэслэлгүй.
Б-ын нэхэмжлэлтэй хэрэг хянан шийдвэрлэх явцад хариуцагч Т-н гаргасан “...хүүхдүүдийг өөрийн асрамжид авах” сөрөг нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзахдаа шүүгч “...хүчин төгөлдөр шийдвэр байгаа” гэх үндэслэлийг захирамжид дурджээ.
Үүний дараа Т 2024 оны 02 дугаар сарын 27-ны өдөр дахин хүүхдийн асрамж өөрчлүүлж, тэтгэлэг гаргуулах тухай сөрөг нэхэмжлэл гаргасныг шүүгч 2024 оны 03 дугаар сарын 01-ний өдрийн 000 дугаар захирамжаар хүлээн авахаас татгалзахдаа “дээрх захирамж хүчин төгөлдөр байгаа” гэж үзсэн, тус шүүхийн 2024 оны 03 дугаар сарын 21-ний өдрийн 000 дугаар тогтоолоор захирамжийг хэвээр үлдээсэн байна.
Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 65 дугаар зүйлийн 65.1.6.-д зааснаар нэхэмжлэлд дурдсан үйл баримт, зохигчийн гэм буруугийн талаар хуулийн хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэр, эсхүл нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан, түүнчлэн хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон хуулийн хүчин төгөлдөр шүүхийн болон арбитрын шийдвэр буюу шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж байгаа бол шүүгч нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзана.
Шүүгч Б.Гончигсумлаа хариуцагчийн сөрөг нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзахдаа хийсэн дүгнэлт хууль зөрчөөгүй бөгөөд Сахилгын хороо шүүгчийн захирамж, шүүхийн тогтоолын хууль зүйн үндэслэлд дүгнэлт хийх эрхгүй.
Харин шүүгч Б.Ганцэцэгийн 2024 оны 04 дүгээр сарын 29-ний өдрийн 000 дугаар захирамжаар Т-н нэхэмжлэлтэй Б холбогдох хүүхдийн асрамж өөрчлүүлж, тэтгэлэг гаргуулах тухай иргэний хэргийг Б-ын нэхэмжлэлтэй иргэний хэрэгт нэгтгэсний улмаас хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явагдаж улмаар шинжээч томилж, дүгнэлт гаргуулахаар шийдвэрлэжээ.
Үүнийг “...өмнөх гаргасан шийдвэрийн эсрэг шийдвэр гаргасан, ...тухайн хэрэгт хувийн ашиг сонирхол гаргаж, Т-д давуу байдал үүсгэсэн” гэж үзэхгүй.
Тус шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөний 2024 оны 11 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 02982 дугаар тогтоолоор шүүгч Б.Гончигсумлаагийн сэлгэн ажиллах хугацаа дуусгавар болсонтой холбогдуулан түүний ажиллагаанд байгаа хэрэг, нэхэмжлэлийг сугалаагаар хуваарилахаар шийдвэрлэсэн.
Ерөнхий шүүгчийн 2024 оны 11 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 09091 дүгээр захирамжаар нэхэмжлэгч Б-ын 2024 оны 10 дугаар сарын 07-ны өдрийн 000 дүгээр “Хүсэлт шийдвэрлэж, шинжээч томилж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлэх тухай” шүүгчийн захирамжид гаргасан гомдлыг хуульд заасан гомдол гаргах хугацаа хэтрүүлсэн гэх үндэслэлээр хүлээн авахаас татгалзаж шийдвэрлэжээ.
Нэхэмжлэгч Б-ын өмгөөлөгчөөс 2024 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдөр шүүгчийн захирамжид гомдол гаргах хугацаа сэргээлгэх тухай хүсэлт гаргасныг тус шүүхийн шүүгчийн 2024 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдрийн 000 дугаар захирамжаар хангахаас татгалзаж шийдвэрлэжээ.
Ерөнхий шүүгчийн 2024 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн 000 дүгээр захирамжаар тус иргэний хэргийг хянан шийдвэрлэх шүүх хуралдаан даргалагчаар шүүгч Э томилсон шийдвэрийг албажуулсан.
Нэхэмжлэгч Б 2025 оны 02 дугаар сарын 17-ны өдөр шүүгчийн 2024 оны 03 дугаар сарын 25-ны өдрийн “Иргэний хэрэг үүсгэх тухай” 000 дугаар захирамж, 2024 оны 10 дугаар сарын 07-ны өдрийн “Хүсэлт шийдвэрлэж, шинжээч томилж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлэх тухай” 000 дүгээр захирамжийг тус тус хүчингүй болгуулах хүсэлт гаргасан.
Шүүгчийн 2025 оны 02 дугаар сарын 25-ны өдрийн 000 дугаар захирамжаар дээрх хүсэлтүүдийг хангахаас татгалзаж шийдвэрлэсэн нь сахилгын зөрчилд хамаарахгүй.
2. Шүүгч Б.Ганцэцэгийн тухайд: Дээр дурдсанаар Б-ын Т-д холбогдуулан гаргасан үндсэн нэхэмжлэлийг хянан шийдвэрлэх явцад хариуцагч нь хүүхдийн асрамж өөрчлүүлэх, тэтгэлэг гаргуулах тухай сөрөг нэхэмжлэл удаа дараа гаргасныг шүүгч хүлээн авахаас татгалзсан тул тэрээр 2024 оны 03 дугаар сарын 18-ны өдөр уг шаардлагыг үндсэн нэхэмжлэл болгон гаргасан нь шүүгч Б.Ганцэцэгт хуваарилагдсан улмаар 2024 оны 03 дугаар сарын 25-ны өдөр иргэний хэрэг үүсгэн, хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулжээ.
Нэхэмжлэгч “...уг хэргийг Б-ын нэхэмжлэлтэй хэрэгт нэгтгэх” хүсэлт гаргасан, шүүгчийн 2024 оны 04 дүгээр сарын 29-ний өдрийн 000 дугаар захирамжаар хангаж, хэргийг Б-ын нэхэмжлэлтэй хүүхдийн тэтгэлэг гаргуулах тухай иргэний хэрэгт нэгтгэснээр хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явагдаж байна.
Т дээрх нэхэмжлэлдээ “...03725 дугаар шийдвэр, 00000 дугаар магадлал хүчин төгөлдөр байгаа, хүүхдийг эцэг Б-ын асрамжид үлдээх болсон шалтгаан нь эдийн засгийн хувьд давуу байсан, одоо би эрхэлсэн ажилтай, өөрийн гэсэн гэр оронтой, тогтмол орлоготой болсон” гэсэн үндэслэл дурджээ. Өөрөөр хэлбэл, нэхэмжлэгч өмнөх шүүхийн шийдвэрээр тогтоогдсон нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн гэж үзэж, энэ үндэслэлээр хүүхдийн асрамжийг өөрчлүүлэх шаардлага гаргажээ.
Саналд “хэдийгээр хүүхдийн асрамжийг шийдвэрлэсэн шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэр байгаа боловч нэхэмжлэгч асрамжийг өөрчлүүлэх үндэслэлээ нэхэмжлэлд тодорхой дурдсан, энэ тохиолдолд холбогдох шүүгч тухайн нэхэмжлэлд иргэний хэрэг үүсгэснийг хууль зөрчсөн гэж үзэх боломжгүй, ...нэхэмжлэлд хэрэг үүсгэж байгаа нь өмнө тогтоосон асрамжийг өөрчилж байгаа явдал биш бөгөөд нэхэмжлэгч энэхүү шаардлага, үндэслэлээ нотлох үүрэгтэй, шууд өөрчлөгдсөн үндэслэл бий эсэхийг шүүх хуралдаанаар хэлэлцэн шийдвэрлэх учиртай. Шүүгч Б.Ганцэцэг хянан шийдвэрлэж байсан хэргийг шүүгч Б.Гончигсумлаагийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд байгаа хэрэгт нэгтгэхээр шийдвэрлэснийг хууль зөрчсөн, албан тушаалын байдал, эрх нөлөөгөө урвуулан ашиглаж өөртөө, эсхүл бусдад давуу байдал бий болгох зорилгоор шийдвэр гаргасан гэж үзэх үндэслэлгүй...” гэж дүгнэсэн.
Сахилгын хорооны тогтоолд “...Нэг. Улсын дээд шүүхийн 2025 оны 5 дугаар сарын 25-ны өдрийн тогтоолоор хүүхдүүд болох охин Э, хүү Э нарыг эцэг Б-ын асрамжид үлдээх тухай эцсийн шийдвэр гарч хуулийн хүчин төгөлдөр болсон байхад шүүгч Б.Ганцэцэг нь Т-аас Б-д холбогдуулан гаргасан хүүхдийн асрамж өөрчлүүлэх тэтгэлэг гаргуулах тухай нэхэмжлэлийг хүлээн авч, 2024 оны 03 дугаар сарын 25-ны өдөр иргэний хэрэг үүсгэн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан нь хуулийн илт тодорхой заалтыг зөрчсөн эсэхэд дүгнэлт өгөх, Хоёр. Асрамжийг шийдвэрлэсэн хуулийн хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэрт Б нь хүүхдийн тэтгэлэг нэхэмжлэх эрхтэй гэж дурдсан ба үүний дагуу Б нь Т-д холбогдуулан хүүхдийн тэтгэлэг тогтоолгох тухай шаардлага бүхий нэхэмжлэл гаргаж, 2023 оны 6 дугаар сарын 27-ны өдөр иргэний хэрэг үүссэн. Гэтэл шүүгч Б.Ганцэцэг 2024 оны 04 дүгээр сарын 29-ний өдрийн 000 дугаар захирамжаар Т-н нэхэмжлэлтэй Бод холбогдох “хүүхдийн асрамж өөрчлүүлж тэтгэлэг гаргуулах тухай” иргэний хэргийг Б-ын нэхэмжлэлтэй Т-д холбогдуулан “хүүхдийн тэтгэлэг тогтоолгох тухай” хэрэгт нэгтгэсэн нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 68 дугаар зүйлийн 68.3-т заасныг зөрчсөн эсэхэд дахин дүгнэлт өгөх нь зүйтэй” гэжээ.
1. Хан-Уул дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн 03725 дугаар шийдвэрээр Э, Э нарыг эцэг Б-ын асрамжид үлдээжээ. Ийнхүү шийдвэрлэхдээ шүүх “...нэхэмжлэгч хариуцагч нарын аль аль нь цаашдаа хүүхдийн сурлага хүмүүжил төлөвшилд анхаарал хандуулах боломжтой ч эдийн засгийн хувьд аав Б нь одоогийн нөхцөл байдалд давуу байна. Хүүхдийг эрүүл аюулгүй орчинд өсгөн хүмүүжүүлэх ахуйн нөхцөл бололцооны хувьд хүүхдүүдийн одоогийн амьдарч байгаа байр илүү тохь тухтай, орчин нөхцөл сайтай. Аавынх нь зүгээс хүүхдэдээ хандуулах анхаарал халамж сайн байсан. ....одоогийн нөхцөл байдалд аав Б-ын асран хамгаалалд хүүхдүүдийг үлдээвэл сурч боловсрох өсөж хөгжих бололцоогоор хангаж, орон байр, хувцас санхүүгийн асуудлаар эрүүл өв тэгш өсгөн хүмүүжүүлж чадах боломжтой...” гэсэн шинжээчийн дүгнэлт, мөн “...эцгийн асрамжид үлдэх тухай охин Э-ын санал” зэргийг харгалзан үзсэн тухайгаа шийдвэрт тодорхой тусгажээ.
Давж заалдах шатны шүүх “...хэрэгт цугларсан баримтыг үндэслэн хүүхдүүдийг эцгийн асрамжид үлдээснийг буруутгах боломжгүй...” гэж дүгнэн, анхан шатны шүүхийн энэхүү шийдлийг хэвээр үлдээсэн тухайгаа магадлалд тодорхой дурджээ.
Т дээрх шийдвэрээс хойш 1 жилийн дараа “...хүүхдийн асрамж өөрчлүүлж, тэтгэлэг гаргуулах” тухай нэхэмжлэлийг дахин гаргахдаа үндэслэлээ “...эцэг Б-ын асрамжид хүүхдүүдийг үлдээх болсон шалтгаан нь эдийн засгийн хувьд давуу байсан, одоо би эрхэлсэн ажилтай, өөрийн гэсэн гэр оронтой, тогтмол орлоготой болсон ба сүүлд уулзахад хүүхдүүд “...ээжийгээ санаж байна, ээжтэйгээ хамт баймаар байна, та удахгүй бид 2-г авна биз дээ, амал гэж амлалт авсан..., эх хүний хувьд үр хүүхдээсээ тусдаа байх хэцүү, энэ байдал хүүхдүүдэд хүртэл маш хүнд байна...” гэсэн үндэслэл дурджээ.
Тодруулбал, Т хүүхдүүдийн асрамж өөрчлүүлэх нэхэмжлэлийн шаардлага гаргахдаа үндэслэлээ шүүхийн шийдвэрт заасан үндэслэл арилсан орон гэр, тогтмол цалин хөлстэй болсон, мөн хүүхдүүд ээжтэйгээ байх хүсэлтэй гэж тодорхойлжээ.
Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.1-т зааснаар эдийн ба эдийн бус баялагтай холбоотой эрх нь зөрчигдсөн тухай эрх зүйн харилцаанд оролцогч этгээдээс гаргасан нэхэмжлэлд шүүх иргэний хэрэг үүсгэж болно.
Тэгвэл Иргэний хуулийн 83 дугаар зүйлийн 83.1-т “Аливаа этгээд нь хуулиар хориглоогүй, нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн зан суртахууны хэм хэмжээнд харшлахгүйгээр эдийн баялаг болох эд юмс болон эдийн бус баялаг болох оюуны үнэт зүйлс, эрхийг олж авч болох бөгөөд энэ тохиолдолд дээрх баялаг нь хөрөнгө болно” 84 дүгээр зүйлийн 84.5.-т “Эзэмшигч этгээддээ ашиг өгөх, эсхүл бусдаас шаардах эрх олгох эрх буюу шаардлага, оюуны үнэт зүйл нь эдийн бус хөрөнгөд хамаарна” гэж заажээ.
Хуулийн дээрх зохицуулалтаар бусад этгээдээс шаардаж болох бүхий л шаардах эрх болон шаардлага нь эдийн бус хөрөнгөд хамаарах тул “…хүүхдийн асрамж өөрчлүүлэх нэхэмжлэлийн шаардлага нь эдийн бус хөрөнгөд хамаарах ба харин хүүхдийн тэтгэлэг гаргуулах шаардлага нь энэхүү шаардлагатай уялдан бий болдог.
Хэдийгээр хүүхдийн асрамж тогтоосон шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр байгаа хэдий ч Т уг шийдвэрт дурдсан үндэслэл өөрчлөгдсөн гэж үзэж асрамж өөрчлүүлэх шаардлага гаргасан, энэ тохиолдолд шүүх өөрчлөгдсөн нөхцөл байдлыг тогтоож шалгаж шийдвэрлэх учиртай.
Иймд нэхэмжлэлд дурдсан үндэслэл бий болсон эсэхийг шүүх тогтоох шаардлагатай тул холбогдох шүүгч тухайн нэхэмжлэлд иргэний хэрэг үүсгэснийг сахилгын зөрчил гэж үзэхгүй.
2. Дээр дурдсанаар шүүх Б-ын Т-д холбогдох “… хүүхдийн тэтгэлэг тогтоолгох” нэхэмжлэлд иргэний хэрэг үүсгэн хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулж байх хугацаанд энэ хэргийн хариуцагч Т нь Б-д холбогдуулан ”…хүүхдийн асрамж өөрчлүүлэх, тэтгэлэг гаргуулах” тухай бие даасан нэхэмжлэл гаргасанд шүүх мөн иргэний хэрэг үүсгэсэн бөгөөд энэхүү 2 хэрэг хоёул Хан-уул дүүргийн иргэний хэргийн анхан шатны шүүхээр хянан шийдвэрлэгдэж байгаа болно.
Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 68 дугаар зүйлийн 68.3.-т “Нэг шүүхийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд адил төрлийн хэд хэдэн хэрэгт зохигчоор оролцож байгаа, эсхүл нэг нэхэмжлэгчээс өөр өөр хариуцагчид гаргасан нэхэмжлэлтэй буюу өөр өөр нэхэмжлэгчээс нэг хариуцагчид гаргасан нэхэмжлэлтэй хэд хэдэн хэргийг нэг ажиллагаагаар хамтатган шийдвэрлэх нь уг хэргийг шуурхай, зөв хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой гэж үзвэл тэдгээрийг шүүгчийн захирамжаар нэгтгэн хянан шийдвэрлэж болно” гэж заасан.
Б, Т нар нь дээрх 2 иргэний хэрэгт нэхэмжлэгч, хариуцагчаар оролцож байгаа бөгөөд нэхэмжлэлийн шаардлага, үндэслэлийг тогтоохын тулд уг асуудлыг хамтатган шийдвэрлэх нь хэргийн бодит нөхцөл байдлыг тогтоох, мөн хэргийг шуурхай, зөв хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой. Иймд шүүгч хэргийг нэгтгэн шийдвэрлэх боломжтой гэж үзвэл захирамж гарган нэгтгэж болохоор хуульд заасан, энэ тохиолдолд хууль зөрчсөн гэж үзэхгүй.
3. Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т зааснаар шүүгч “хуулийн илт тодорхой заалтыг ноцтой эсхүл удаа дараа зөрчсөн…” бол сахилгын зөрчилд тооцохоор зохицуулсан
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23 дахь заалтыг тайлбарлах тухай Монгол Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн хуралдааны 2025 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн 28 дугаар тогтоолд “Илт тодорхой” гэдэг нь тухайн хуулийн заалт нь хоёрдмол утгагүй, нэг утга санааг эргэлзээгүй илэрхийлсэн, маргаангүй, хуулийн тодорхой бус ойлголтыг агуулаагүй, хуульчийн тусгай мэдлэг, хууль тайлбарлах арга, ур чадвар шаардахгүй, энгийн ухамсрын түвшинд шууд ойлгогдохуйц хуулийн зохицуулалт гэж ойлгоно.
Харин хуулийн зохицуулалт нь ойлгомжтой, тодорхой боловч хууль хэрэглээний хувьд өөр бусад хэм хэмжээтэй өрсөлдсөн буюу зэрэгцсэн, зөрчилдсөн, эсхүл төсөөтэй хэрэглэх эсэхийг шийдвэрлэх зэргээр хууль хэрэглэх зарчмыг тайлбарлах шаардлагатай бол “илт тодорхой” гэж үзэхгүй. Мөн хуулиар тодорхойлсон хууль зүйн ойлголтыг хэргийн үйл баримтад хэрэглэхийн тулд зүйлчлэл хийх шаардлагатай бол хамаарахгүй.
Процессын хуулийн тухайд, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хүрээнд шүүгчид үүрэг хүлээлгэсэн, хориглосон, хатуу тогтоосон шинжтэй хуулийн заалт хамаарна, шүүгчид эрх буюу сонгох боломж олгосон заалт хамаарахгүй” гэж тайлбарласан байна.
Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 12 дугаар 12.1.1-т “эдийн ба эдийн бус баялагтай холбоотой эрх нь зөрчигдсөн тухай эрх зүйн харилцаанд оролцогч этгээдээс гаргасан нэхэмжлэлд шүүх иргэний хэрэг үүсгэж болно”, 68 дугаар зүйлийн 68.3.-т “Нэг шүүхийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд адил төрлийн хэд хэдэн хэрэгт зохигчоор оролцож байгаа, эсхүл нэг нэхэмжлэгчээс өөр өөр хариуцагчид гаргасан нэхэмжлэлтэй буюу өөр өөр нэхэмжлэгчээс нэг хариуцагчид гаргасан нэхэмжлэлтэй хэд хэдэн хэргийг нэг ажиллагаагаар хамтатган шийдвэрлэх нь уг хэргийг шуурхай, зөв хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой гэж үзвэл тэдгээрийг шүүгчийн захирамжаар нэгтгэн хянан шийдвэрлэж болно” гэж тус тус заасан нь шүүгчид эрх олгосон буюу “болно” гэж заасан тул хуулийн илт тодорхой заалтад хамаарахгүй.
Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 65.1.6.-т нэхэмжлэлд дурдсан үйл баримт, зохигчийн гэм буруугийн талаар хуулийн хүчин төгөлдөр шүүхийн болон арбитрын шийдвэр, эсхүл нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан, түүнчлэн хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон хуулийн хүчин төгөлдөр шүүхийн болон арбитрын шийдвэр буюу шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж байгаа бол нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзахаар зохицуулсан
Энэхүү зохицуулалт нь ойлгомжтой, тодорхой боловч эдийн бус хөрөнгөтэй холбоотой маргааны үйл баримтад холбогдуулан хэрэглэх үед хууль хэрэглээний хувьд өөр бусад хэм хэмжээтэй тодруулбал Иргэний хуулийн 83, 84 дүгээр зүйлийн заалттай зэрэгцсэн, шүүхээс уг заалтыг хэрэглэхэд хууль хэрэглэх зарчмыг тайлбарлах шаардлагатай байгаа тул “илт тодорхой” гэж үзэхгүй.
Иймд Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.1, 50.1.23-т заасан зөрчил гаргасан гэх үндэслэл тогтоогдоогүй тул Дорноговь аймаг дахь сум дундын анхан шатны шүүхийн шүүгч Б.Гончигсумлаа /өмнө нь Хан-Уул дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүх/, Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч Б.Ганцэцэг нарт холбогдох сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох санал гаргав” гэжээ.
Шүүгч Б.Гончигсумлаа тайлбартаа: “Шүүгч Б.Гончигсумлаа би 2022-2024 оны хугацаанд Хан-Уул дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд сэлгэн ажиллаж байсан бөгөөд одоо Дорноговь аймаг дахь сум дундын анхан шатны шүүхэд ажиллаж байна. Иргэн Боос миний хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа хийж байсан хэрэгтэй холбогдуулан гаргасан гомдолд дараах тайлбарыг хүргүүлж байна. Үүнд:
1. Нэхэмжлэгч Б нь гэрлэлт цуцлуулах, хүүхдийн асрамж тогтоолгох тухай нэхэмжлэлийг хариуцагч Т-д холбогдуулан шүүхэд гаргаж, тус хэрэг Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2023 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрийн 210/МА2023/00000 дугаартай магадлалаар гэрлэлтийг цуцалж, охин Э, хүү Э нарыг эцэг Б-ыг асрамжид үлдээж шийдвэрлэн магадлал хүчин төгөлдөр болжээ.
Нэхэмжлэгч Б нь хариуцагч Т-д холбогдуулан хүүхдийн тэтгэлэг гаргуулах тухай нэхэмжлэлийг Хан-Уул дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд гаргасныг тус шүүхийн 2023 оны 6 сарын 27-ны өдрийн 000/Ш32023/000 дугаар захирамжаар иргэний хэрэг үүсгэж шийдвэрлэсэн.
Тус иргэний хэрэгт хариуцагч Т нэхэмжлэлийг гардаж авсны дараа хүүхдийн асрамж өөрчлүүлэх тухай сөрөг нэхэмжлэлийг шүүхэд гаргасан.
Харин хүүхдийн асрамж тогтоолгох тухай шаардлагыг Нийслэлийн иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2023 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрийн 210/МА2023/00000 дугаартай магадлалаар нэхэмжлэлд дурдсан үйл баримтын талаар хуулийн хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэр байгаа /хүүхдийн асрамж тогтоолгох асуудлыг өмнө шийдвэрлэсэн/ гэх үндэслэлээр сөрөг нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан юм
Хариуцагч Т дээрх сөрөг нэхэмжлэлийг шүүхэд дахин гаргасан
бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 01-ний өдрийн 000/Ш32024/000 дугаартай захирамжаар дээрх үндэслэлээр дахин татгалзсан бөгөөд тус 000/Ш32024/000 дугаар захирамжийг хариуцагч Т эс зөвшөөрч хүчингүй болгуулахаар Хан-Уул дүүргийн иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд гомдол гаргасныг шүүх бүрэлдэхүүнтэйгээр хянан үзэж 2024 оны 03 дугаар сарын 21-ний өдрийн 000/ШТ2024/000 дугаартай тогтоолоор захирамжийг үндэслэлтэй гэж үзэн хэвээр үлдээсэн болно.
Хариуцагч Т хүүхдийн асрамж тогтоолгох тухай бие даасан
нэхэмжлэлийг Хан-Уул дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд дахин гаргаж, тус нэхэмжлэлийг шүүгч Б.Ганцэцэг хүлээн авч иргэний хэрэг үүсгэжээ.
2. Хариуцагч Т-ы өмгөөлөгчөөс тус шүүхийн 2024 оны 03 дугаар сарын 25-ны өдрийн 000/Ш32024/000 дугаартай захирамжаар үүссэн Т-ы нэхэмжлэлтэй, хариуцагч Б-д холбогдох хүүхдийн асрамж тогтоолгуулах тухай иргэний хэргийг Б-ын нэхэмжлэлтэй хариуцагч Т-д холбогдох хүүхдийн тэтгэлэг гаргуулах тухай иргэний хэрэгтэй нэгтгэх тухай хүсэлтийг шүүхэд гаргасан.
Хэргийн оролцогчоос хэргийг нэгтгэх тухай хүсэлт гаргавал шүүх хүсэлтийг шийдвэрлэх үүрэгтэй бөгөөд энэ тохиолдолд Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 20 дугаар зүйлд зааснаар дээрх хоёр хэргийг нэгтгэх эсэх асуудлыг шийдвэрлэнэ. Харин өмнө сөрөг нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан захирамжуудтай холбогдуулан өөр байдлаар шийдвэрлэх эрх хэмжээ байхгүй.
Дээрх хоёр хэрэгт дурдсан охин Э, хүү Э нарт тэтгэлэг гаргуулах болон тэдний асрамжийг тогтоох шаардлага нь хоорондоо харилцан хамааралтай, нэгтгэх шийдвэрлэх нь зохимжтой байх тул дээрх хоёр хэргийг нэгтгэж шийдвэрлэсэн билээ.
Түүнчлэн сөрөг нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан гэх үндэслэлээр хэргийг нэгтгэхээс татгалзах талаар Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заагаагүй бөгөөд энэ үндэслэлээр татгалзвал хуулийн үзэл баримтлалтай ч
харшилна. Иймд нэгэнт үүссэн хоёр иргэний хэргийг Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 68 дугаар зүйлд заасны дагуу нэгтгэж шийдвэрлэсэн нь хуульд заасны дагуу үндэслэлтэй юм.
3.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа нь нийтийн эрх зүйн хэм хэмжээнд хамаарах ба хориглосноос бусдыг зөвшөөрөх зарчмыг баримтална. Шүүх хариуцагчийн гаргасан сөрөг нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан тохиолдолд хариуцагч үндсэн нэхэмжлэлийн журмаар нэхэмжлэлээ шүүхэд гаргаж болохгүй талаар тусгайлсан зохицуулалт Иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд байхгүй тул хариуцагч Т хүүхдийн асрамж тогтоолгох тухай нэхэмжлэл дангаар гаргасныг буруутгах үндэслэлгүй ба өөрт олгогдсон шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрхээ хэрэгжүүлсэн гэж үзэхээр байна.
Хэргийн оролцогч болон тэдгээрийн өмгөөлөгч нар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад эрх ашгаа хамгаалахын тулд хуульд заасан бүхий л арга хэрэгслийг ашиглан нэхэмжлэл, хүсэлт, гомдол гаргаж оролцдог ба сөрөг
нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан тохиолдолд үндсэн нэхэмжлэлээр тусдаа дахин нэхэмжлэл гаргах эсэх нь хэргийн оролцогч, тэдгээрийн өмгөөлөгчийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд баримтлах бодлого, тактикийн асуудалд хамаарна.
Иймд хуульд заасны дагуу нэхэмжлэлээ гаргах эрхийг хэргийн оролцогч бүрд
олгосон байхад шүүгчийг буруутгасан гомдол үндэслэлгүй билээ. Иймд дээр дурдсан үндэслэлээр Б-ын гаргасан гомдол үндэслэлгүй байх тул сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.
Шүүгч Б.Ганцэцэг тайлбартаа: “…би иргэн Б-ын тус хороонд гаргасан өргөдөл болон Сахилгын хэрэг үүсгэх тухай захирамжтай танилцаад энэхүү хариу тайлбарыг хүргүүлж байна.
Нэхэмжлэгч Т-ы хариуцагч Б-д холбогдуулан гаргасан хүүхдийн асрамж өөрчлүүлж, тэтгэлэг тогтоолгох шаардлагатай нэхэмжлэлд шүүгч би иргэний хэрэг үүсгэн, захирамж гаргасан нь үнэн.
Нэхэмжлэлийн шаардлага өмнө нь хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэрээр тогтоогдсон хүүхдийн асрамжийг өөрчлүүлэх байсан. Урьд хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэртэй эсэхээс үл хамааран хэдийд ч хүүхдийн асрамжийг өөрчлүүлэхээр нэхэмжлэл гаргах эрх нээлттэй байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүүхдийн асрамж тогтоох, өөрчлөх асуудал нь эдийн баялагтай ижил нэг удаагийн шийдвэрээр эцэслэгдээгүй, урт хугацааны эрх зүйн үр дагавар үүсгэж, шүүхийн өмнө өөрөө эрхээ хамгаалж чадахгүй хүүхдийн дээд ашиг сонирхлыг харгалзан үзэж энэ талаарх шаардлагыг шүүхэд гаргах боломжтой. Иймд нэхэмжлэлийн шаардлага, маргааны онцлогоос хамааран хүүхдийн асрамжийг өөрчлүүлэхээр шүүхэд хандсан нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 65 дугаар зүйлийн 65.1.6-д заасан нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзах үндэслэлд хамаардаггүй.
Нөгөө талаараа асрамжийг өөрчлүүлэхээр хүүхдийн эцэг, эх нэхэмжлэл гаргах нь тэдний шүүхэд мэдүүлэх эрхэд хамаардаг. Нэхэмжлэгч Т-ы гаргасан нэхэмжлэл ердийн журмаар Иргэн-2014 системээр шүүгч надад хуваарилагдан ирсний дагуу би нэхэмжлэлийг хүлээн авч, хуулийн дагуу шалган, татгалзах үндэслэл бүрдээгүй учир иргэний хэрэг үүсгэсэн юм. Товчхондоо шүүгч би ажлаа хийсэн төдий. Иймд надад холбогдуулан гаргасан өргөдөл үндэслэлгүй байх тул сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.
Шүүгч Б.Ганцэцэг 2025 оны 06 дугаар сарын 26-ны өдөр ирүүлсэн нэмэлт тайлбартаа: “...1. Иргэний хэрэг үүсгэсэн асуудлаар: Т-ы нэхэмжлэлд иргэний хэрэг үүсгэсэн талаарх урьд гаргасан тайлбараа дэмжиж байна. Урьд
тайлбартаа нэхэмжлэлийн агуулга, маргааны онцлогоос хамаараад иргэний хэрэг үүсгэснийг тайлбарласан. Түүнчлэн шүүхийн шийдвэр гарсны дараа хүүхдийн асрамж өөрчлүүлэхээр гаргасан нэхэмжлэлд иргэний хэрэг үүсгээд шийдвэр гаргасан шүүхийн жишгээс жишээ болгож линкийг хүргүүлсэн, та бүхэн шаардлагатай бол тэдгээр жишээ шийдвэр, магадлалуудтай танилцана уу. Хүүхдийн асрамж өөрчлүүлэхээр хандсан нэхэмжлэлд иргэний хэрэг үүсгэх нь Монгол улсын Үндсэн хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.2-т заасныг зөрчсөн зөрчил биш. Харин ч өмнөх шийдвэр хүчинтэй байгаа учраас түүнийг өөрчлүүлэхээр шүүхэд нэхэмжлэл гаргах нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.14-т заасан иргэний шүүхэд мэдүүлэх үндсэн эрхэд хамаардаг.
2. Хэрэг нэгтгэсэн талаар: Шүүгч би 2024 оны 04 дүгээр сарын 29-ний өдөр
Т-ы нэхэмжлэлтэй Б-д холбогдох хэргийг Б-ын нэхэмжлэлтэй Т-д холбогдох хүүхдийн тэтгэлэг гаргуулах нэхэмжлэлтэй хэрэгт нэгтгэж шийдвэрлэсэн нь үнэн. Сахилгын хороонд гаргасан гомдолд уг асуудал дурдагдаагүй байсан тул урьд би дэлгэрэнгүй тайлбар өгөөгүй болно. Харин илтгэгч гишүүнд буцсан тул тайлбар хүргүүлж байна. Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 68.3-т “нэг шүүхийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд адил төрлийн хэд хэдэн хэрэгт зохигчоор оролцож байгаа, эсхүл нэг нэхэмжлэгчээс өөр өөр хариуцагчид гаргасан нэхэмжлэлтэй буюу өөр өөр нэхэмжлэгчээс нэг хариуцагчид гаргасан нэхэмжлэлтэй хэд хэдэн хэргийг нэг ажиллагаагаар хамтатган шийдвэрлэх нь уг хэргийг шуурхай, зөв хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой гэж үзвэл тэдгээрийг шүүгчийн захирамжаар нэгтгэн хянан шийдвэрлэж болно” гэж заасан. Б нь Т-д холбогдуулаад хүүхдийн тэтгэлэг гаргуулахаар нэхэмжлэлийг өмнө нь гаргасан байсан нь тогтоогдсон, нэхэмжлэгч хариуцагч тал нь ижил, маргааны зүйл нь холбоотой байсан учир хуулийн 68.3-т заасан нөхцөлийг бүрэн хангасан. Шүүх зэрэг зэрэг ажиллагаа хийж, чирэгдэл учруулахгүй байх, хэргийг хурдан шуурхай зөв шийдвэрлэхэд хэрэг нэгтгэх зохицуулалтын зорилго оршдог. Энэ зорилгоор хэргийг нэгтгэсэн. Шүүгч би хэргийг нэгтгэх тухай захирамж дээрээ үндэслэлээ тодорхой дурдсан тул хуулийн илт тодорхой заалт зөрчөөгүй, ажиллагааг хуулийн дагуу явуулсан” гэжээ.
ҮНДЭСЛЭХ нь:
Иргэн Б-оос Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч Б.Ганцэцэг, Дорноговь аймаг дахь сум дундын анхан шатны шүүхийн шүүгч Б.Гончигсумлаа нарт холбогдуулан гаргасан өргөдлийг үндэслэн Шүүхийн сахилгын хорооны гишүүн 2025 оны 03 дугаар сарын 26-ны өдрийн ГЗҮ/2025/0034 дүгээр захирамжаар сахилгын хэрэг үүсгэн, шалгах ажиллагаа явуулаад 2025 оны 06 дугаар сарын 26-ны өдрийн ГС/2025/0091 дүгээр сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох саналыг гаргажээ.
1. Өргөдөл гаргагч шүүгч Б.Ганцэцэгт холбогдуулан “...магадлал хуулийн хүчин төгөлдөр тогтоол байхад дээрх асуудлаар Т дахин нэхэмжлэл гаргасныг тус шүүхийн шүүгч Б.Ганцэцэг 2024 оны 03 дугаар сарын 18-ны өдөр хүлээн авч, 2024 оны 03 дугаар сарын 25-ны өдрийн 000/Ш32024/000 дугаартай захирамжаар иргэний хэрэг үүсгэжээ. Ийнхүү иргэний хэрэг үүсгэсэн нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 66 дугаар зүйлийн 66.1 дэх хэсэгт заасан хуулийн илт тодорхой заалтыг зөрчиж иргэний хэрэг үүсгэж байгаа нь хууль хэрэглээний нэгдмэл байдлыг алдагдуулж, хувийн ашиг сонирхолдоо хөдлөгдөж, албан тушаалын байдал, эрх нөлөөгөө урвуулан ашиглаж өөртөө, эсхүл бусдад давуу байдал үүсгэсэн” гэжээ.
Сахилгын хэрэгт авагдсан баримтуудаас үзвэл Т-аас Б-д холбогдуулан хүүхдийн асрамж тогтоож, тэтгэлэг гаргуулах тухай нэхэмжлэлийг Хан-Уул дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд гаргасныг шүүгч М хүлээн авч, иргэний хэрэг үүсгэж хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан байна.
Хариуцагч Б-оос “Хүүхдүүдийг өөрийн асрамжид авах” сөрөг нэхэмжлэл гаргасан байх ба 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн 000/ШШ2022/00000 дугаар шийдвэрээр охин Э, хүү Э нарыг эцэг Б-ын асрамжид үлдээн сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, нэхэмжлэгчийн гаргасан хүүхдийн асрамж болон тэтгэлэг тогтоолгох болон дундын эд хөрөнгөөс өөрт болон хүүхдүүдэд ногдох хэсэг болох 0000000 төгрөг гаргуулах тухай нэхэмжлэлийн шаардлагыг тус тус хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн байна.
Нэхэмжлэгч Т-ы давж заалдах гомдлоор Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүх хэргийг 2023 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдөр хянан хэлэлцээд 210/МА2023/00000 дугаар магадлалаар хүүхдүүдийг хариуцагч Б-ын асрамжид үлдээснийг хэвээр үлдээж, харин Б-оос 0000000 төгрөг гаргуулж Т-д олгохоор анхан шатны шүүхийн шийдвэрт өөрчлөлт оруулжээ.
Магадлалыг эс зөвшөөрч хариуцагч Б хяналтын журмаар гомдол гаргасныг Монгол Улсын дээд шүүхийн Иргэний хэргийн танхимын нийт шүүгчдийн хуралдааны 2023 оны 05 дугаар сарын 25-ны өдрийн 001/ШХТ2023/0000 дугаар тогтоолоор хэлэлцүүлэхээс татгалзаж шийдвэрлэснээр хүүхдийн асрамж тогтоосон шийдвэр хуулийн хүчин төгөлдөр болсон байна.
Гэтэл Т-аас Б-д холбогдуулан “..би эрхэлсэн ажилтай, өөрийн гэсэн гэр оронтой, тогтмол орлоготой болсон. Хүүхдүүдийг өөрөө өгсөн хүмүүжүүлэх, анхаарал халамж тавих, тэжээн тэтгэх хүсэлтэй” гэх үндэслэлээр “Хүүхдийн асрамж өөрчлүүлж, тэтгэлэг гаргуулах” тухай нэхэмжлэл гаргасныг шүүгч Б.Ганцэцэг хүлээн авч, 2024 оны 03 дугаар сарын 25-ны өдрийн 000/ШЗ2024/000 дугаар захирамжаар иргэний хэрэг үүсгэжээ.
Дээрх өргөдөлтэй холбогдуулан шүүгч “...Нэхэмжлэлийн шаардлага өмнө нь хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэрээр тогтоогдсон хүүхдийн асрамжийг өөрчлүүлэх байсан. Урьд хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэртэй эсэхээс үл хамааран хэдийд ч хүүхдийн асрамжийг өөрчлүүлэхээр нэхэмжлэл гаргах эрх нээлттэй байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүүхдийн асрамж тогтоох, өөрчлөх асуудал нь эдийн баялагтай ижил нэг удаагийн шийдвэрээр эцэслэгдээгүй, урт хугацааны эрх зүйн үр дагавар үүсгэж, шүүхийн өмнө өөрөө эрхээ хамгаалж чадахгүй хүүхдийн дээд ашиг сонирхлыг харгалзан үзэж энэ талаарх шаардлагыг шүүхэд гаргах боломжтой. Иймд нэхэмжлэлийн шаардлага, маргааны онцлогоос хамааран хүүхдийн асрамжийг өөрчлүүлэхээр шүүхэд хандсан нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 65 дугаар зүйлийн 65.1.6-д заасан нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзах үндэслэлд хамаардаггүй. ... Хүүхдийн асрамж өөрчлүүлэхээр хандсан нэхэмжлэлд иргэний хэрэг үүсгэх нь Монгол улсын Үндсэн хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.2-т заасныг зөрчсөн зөрчил биш. Харин ч өмнөх шийдвэр хүчинтэй байгаа учраас түүнийг өөрчлүүлэхээр шүүхэд нэхэмжлэл гаргах нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.14-т заасан иргэний шүүхэд мэдүүлэх үндсэн эрхэд хамаардаг” гэх тайлбарыг ирүүлсэн байна.
Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 66 дугаар зүйлийн 66.1 дэх хэсэгт “Шүүгч энэ хуулийн 65.1-д заасан үндэслэл байхгүй гэж үзвэл нэхэмжлэлийг хүлээн авсан өдрөөс хойш 7 хоногийн дотор хэрэг үүсгэх тухай захирамж гаргана” гэж заасны дагуу тухайн хүүхдийн асрамж өөрчлүүлэх нэхэмжлэлийг шүүгч хүлээн авахаас татгалзах үндэслэл байхгүй гэж үзэж иргэний хэрэг үүсгэсэнтэй холбогдуулан шүүгчийг Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т заасан " хуулийн илт тодорхой заалтыг ноцтой, эсхүл удаа дараа зөрчсөн үйлдэл, эс үйлдэхүй гаргах” гэж заасныг зөрчсөн гэж үзэхгүй.
Тодруулбал, хуулийн илт тодорхой заалтыг ноцтой эсхүл удаа дараа зөрчсөн гэдэг нь шүүгч нэг мөр ойлгож хэрэгжүүлдэг хуулийн зохицуулалтыг санаатайгаар гуйвуулан тайлбарлаж өөрөөр хэрэглэсэн, залруулах боломжгүй ноцтой хохирол учруулсан, эсхүл хуулийн заалтыг олон удаагийн давтамжтайгаар зөрчсөн байхыг ойлгох тул шүүгчийн дээрх үйлдэл нь Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1.23-т заасан сахилгын зөрчилд хамаарахгүй байна.
Түүнчлэн шүүгч шүүн таслах үүргээ хэрэгжүүлж, хуулиар олгосон нийтлэг бүрэн эрхийнхээ хүрээнд шийдвэр гаргасан нь шүүгчийн хараат бус байдал төдийгүй халдашгүй бүрэн эрхэд хамаардаг тул дээрх өргөдлийн үндэслэлээр бусдад давуу байдал бий болгосон гэж үзэхгүй.
Илтгэгч гишүүн “уг шийдвэрт дурдсан үндэслэл өөрчлөгдсөн гэж үзэж асрамж өөрчлүүлэх шаардлага гаргасан, энэ тохиолдолд шүүх өөрчлөгдсөн нөхцөл байдлыг тогтоож шалгах учиртай” гэж дүгнэсэн нь үндэслэл бүхий байна.
Шүүгч Б.Ганцэцэг 2024 оны 04 дүгээр сарын 29-ний өдрийн 000/ШЗ2024/000 дугаар захирамжаар Т-ы нэхэмжлэлтэй Бод холбогдох “Хүүхдийн асрамж өөрчлүүлж, тэтгэлэг гаргуулах” тухай иргэний хэргийг Б-ын нэхэмжлэлтэй Т-д холбогдох “Хүүхдийн тэтгэлэг гаргуулах” тухай иргэний хэрэгт нэгтгэж шийдвэрлэсэн. Энэ нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 68 дугаар зүйлд заасанд нийцсэн байна.
2. Өргөдөл гаргагчаас шүүгч Б.Гончигсумлаад холбогдуулан “Шүүгч Б.Ганцэцэгийн 2024 оны 03 дугаар сарын 25-ны өдрийн 000/Ш32024/000 дугаартай захирамжаар үүсгэсэн иргэний хэргийг Б.Гончигсумлаа шүүгчийн хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд байсан Б миний 2023 оны 6 дугаар сарын 10-ны өдрийн нэхэмжлэлтэй, Т-д холбогдох “Хүүхдийн тэтгэлэг тогтоолгох” тухай иргэний хэрэгтэй нэгтгэсэн. Шүүгч өмнө хоёр ч удаа Т-ы гаргасан хүүхдийн асрамж, тэтгэмж тогтоолгох тухай нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзаж байсан атлаа Т-ы гаргасан нэхэмжлэлээр үүссэн хэргийг хүлээн авч, Т-ы хэрэгт “Шинжээч томилох тухай” 000 дугаартай захирамжийг 2024 оны 10 дугаар сарын 07-ны өдөр гаргасан байдаг. Ийнхүү шүүгч Б.Гончигсумлаа өөрийнхөө өмнөх гаргасан шийдвэрийн эсрэг шийдвэр гаргасныг хууль зөрчсөн гэж үзэх бөгөөд тус шүүгчийг тухайн хэрэгт хувийн ашиг сонирхол гаргаж, Т-д давуу байдал үүсгэсэн гэж үзэхээр байна.” гэжээ.
Сахилгын хэрэгт цугларсан баримтуудаас үзвэл Б-оос Т-д холбогдуулан хүүхдийн тэтгэлэг тогтоолгох нэхэмжлэл гаргасныг шүүгч Б.Гончигсумлаа хүлээн авч, 2023 оны 06 дугаар сарын 27-ны өдийн 000/ШЗ2023/000 дугаар захирамжаар иргэний хэрэг үүсгэн хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан байна.
Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хариуцагч Т-аас хүүхдийн асрамж тогтоолгох тухай сөрөг нэхэмжлэл гаргасныг шүүгч 2023 оны 11 дүгээр сарын 08-ны өдрийн 000/ШЗ2023/000 дугаар захирамжаар “..Т-ы сөрөг нэхэмжлэлдээ дурдсан хүүхдийн асрамж тогтоолгох шаардлагыг өмнө шийдвэрлэсэн хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэр байгаа” гэх үндэслэлээр хүлээн авахаас татгалзсан байна.
Хариуцагч Т-аас дахин сөрөг нэхэмжлэл гаргахад 2024 оны 03 дугаар сарын 01-ний өдрийн 000/ШЗ2024/000 дугаар шүүгчийн захирамжаар мөн хүлээн авахаас татгалзаж шийдвэрлэжээ. Тус захирамжид хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч гомдол гаргасныг 2024 оны 03 дугаар сарын 21-ний өдрийн 000/ШТ2024/000 дугаар тогтоолоор гомдлыг хангахгүй орхиж, шүүгчийн захирамжийг хэвээр үлдээжээ.
Шүүгч Б.Ганцэцэг 2024 оны 04 дүгээр сарын 29-ний өдрийн 000/ШЗ2024/000 дугаар захирамжаар Т-ы нэхэмжлэлтэй Бод холбогдох “Хүүхдийн асрамж өөрчлүүлж, тэтгэлэг гаргуулах” тухай иргэний хэргийг Б-ын нэхэмжлэлтэй Т-д холбогдох “Хүүхдийн тэтгэлэг гаргуулах тухай” нэхэмжлэлийн шаардлагатай иргэний хэрэгт нэгтгэсний дагуу шүүгч Б.Гончигсумлаа тус нэгтгэсэн иргэний хэрэгт хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан байна.
Тухайн нэгтгэн шалгаж буй иргэний хэрэгт хариуцагч Т-ы өмгөөлөгчөөс шинжээч томилуулах хүсэлт гаргасныг шүүгч 2024 оны 10 дугаар сарын 07-ны өдрийн 000/ШЗ2024/000 дүгээр захирамжаар хүлээн авч, шинжээч томилж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлж шийдвэрлэсэн байна.
Нэхэмжлэгч Б-оос захирамжийг эс зөвшөөрч гомдол гаргасан байх ба 2024 оны 11 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 000/ЕШ2024/0000 дүгээр Ерөнхий шүүгчийн захирамжаар гомдол гаргах хугацаа хэтрүүлсэн гэж үзэн гомдлыг хүлээн авахаас татгалзаж шийдвэрлэжээ.
Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсэгт “Хэрэг хянан шийдвэрлэхэд шинжлэх ухаан, тооцоо, тоо бүртгэл, урлаг, утга зохиол, техникийн зэрэг тусгай мэдлэг шаардагдах асуудлыг тодруулахын тулд хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр шүүхийн санаачилгаар шүүгч захирамж гарган шинжээчийг томилно”, 80 дугаар зүйлийн 80.1 дэх хэсэгт “Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг дараах тохиолдолд шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжаар түдгэлзүүлнэ”, 80.1.8-т “энэ хуулийн 39, 41, 47 дугаар зүйлд заасан ажиллагаа явуулж байгаа бол” гэж заажээ.
Шүүх хэргийн оролцогчийн хүсэлтийг үндэслэн шинжээч томилж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлсэн нь түүнийг “тухайн хэрэгт хувийн ашиг сонирхол гаргаж, Т-д давуу байдал үүсгэсэн” гэж үзэх нь үндэслэлгүй.
Учир нь шүүгч хэргийн оролцогчийн хүсэлтийг хэрхэн шийдвэрлэх нь түүний хуулиар олгосон бүрэн эрхэд хамаарах бөгөөд дээрх үйл ажиллагаанд Шүүхийн сахилгын хороо хөндлөнгөөс орох боломжгүй.
3. Өргөдөл гаргагч “шүүгч Б.Гончигсумлаа нь миний 2023 оны 06 дугаар сарын 10-ны өдөр гаргасан үндсэн нэхэмжлэлийг өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд шийдвэрлээгүй бөгөөд миний хоёр хүүхдийн тэтгэмж авах эрхийг 1 жил 10 сарын хугацаанд зөрчиж, хохироож байгаа билээ” гэжээ.
Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 71 дүгээр зүйлийн 71.1 дэх хэсэгт “Хуулиар өөр хугацаа тогтоогоогүй бол хэрэг үүсгэсэн өдрөөс хойш 60 хоног, давж заалдах болон хяналтын шатны шүүхээс хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр ирүүлсэн бол шүүгч хэргийг хүлээж авснаас хойш 30 хоногийн дотор тус тус шийдвэрлэнэ”, 71.2 дахь хэсэг “Энэ хуулийн 71.1-д заасан хугацааг тухайн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөнөөс нэг удаа 30 хүртэл хоногоор сунгаж болно” гэж зааснаас үзвэл шүүгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг 90 хоногийн хугацаанд явуулахаар зохицуулсан байдаг
Гэтэл шүүгч Б.Гончигсумлаа нь тухайн хэрэгт 2023 оны 06 дугаар сарын 27-ны өдрөөс 2024 оны 11 дүгээр сарын 07-ны өдөр хүртэл 01 жил 04 сар 20 хоногийн хугацаанд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан нь дээрх хуулийн зохицуулалтыг зөрчсөн гэж үзэх үндэслэлтэй боловч шүүгч хэрэг хянан шийдвэрлэхэд шаардлагатай ажиллагааг тухай бүр хийж гүйцэтгэсэн, ийнхүү удааширсан үйл баримт нь шүүгчээс шууд шалтгаалаагүй болох нь хэрэгт авагдсан баримтуудаар тогтоогдож байх тул уг өргөдлийн үндэслэлээр шүүгчийг сахилгын зөрчил гаргасан гэж үзэх боломжгүй.
Шүүгч Б.Гончигсумлаа нь цаашид хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг удирдаж явуулахдаа хуульд заасан хугацааг баримталж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түргэн, шуурхай, тасралтгүй явуулахад анхаарвал зохино.
Дээрхийг нэгтгэн дүгнээд илтгэгч гишүүний сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох саналыг хүлээн авч, Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч Б.Ганцэцэг, Дорноговь аймаг дахь сум дундын анхан шатны шүүхийн шүүгч Б.Гончигсумлаа нарт холбогдох сахилгын хэргийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгох нь зүйтэй гэж бүрэлдэхүүн үзлээ.
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.1, 112.1.2, 112.2 дахь хэсэгт заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:
1.Сахилгын хорооны гишүүний 2025 оны 06 дугаар сарын 26-ны өдрийн ГС/2025/0091 дүгээр “Сахилгын хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай санал”-ыг хүлээн авч, Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны тойргийн шүүхийн шүүгч Б.Ганцэцэг, Дорноговь аймаг дахь сум дундын анхан шатны шүүхийн шүүгч Б.Гончигсумлаа нарт холбогдох сахилгын хэргийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.
2.Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.6 дахь хэсэгт зааснаар магадлал гаргаснаас хойш 14 хоногийн дотор сахилгын хэргийн оролцогч болон өргөдөл мэдээлэл гаргагчийн оршин суугаа газрын, эсхүл ажлын газрын хаягаар баталгаат шуудангаар, эсхүл албаны ажилтнаар хүргүүлэхийг Ажлын албанд даалгасугай.
3.Магадлалыг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор Сахилгын хороонд хэргийн оролцогч гомдол, илтгэгч гишүүн эсэргүүцэл гаргаж болохыг дурдсугай.
4. Дээрх журмаар хүргүүлснээр магадлалыг гардан авсанд тооцох ба энэ нь гомдол гаргах хугацааг тоолох үндэслэл болохыг тайлбарласугай.
ДАРГАЛАГЧ Д.АРИУНТУЯА
ГИШҮҮН Д.МЯГМАРЦЭРЭН
Б.СУГАР